0:00:00
Wij zijn Morele Wezens, dé podcast over ethische vraagstukken. Ik ben Martine de Vries, kinderarts en ethicus. En ik ben Hafiz Ismaili Mohamdi en ik ben ethicus. Samen gaan wij op zoek naar wat het juiste is om te doen bij ethische dilemma's rondom onze gezondheid. In het nieuws, op TikTok, Instagram, overal zie je het voorbij komen. Gewichtsverlagende medicatie. Injecties, zoals Wacovi of Ozempic, zouden ervoor kunnen zorgen...
0:01:04
dat mensen met overgewicht met één spuit per week gewicht verliezen. Is dit dan de oplossing voor een steeds dikker wordende samenleving? De opkomst van gewichtsverlagende medicatie stelt ons voor grote vraagstukken en antwoorden zijn er genoeg. Vooral ongenuanceerde antwoorden zoals nou ja eigen schuld, dikke bult en wie te dik is moet maar gewoon afvallen. Of misschien aan de andere kant ja gewichtsverlagende medicatie is de oplossing voor een van de grootste problemen
0:01:36
van de volksgezondheid. Als we dieper in het onderwerp duiken zien we dat het eigenlijk een complex ethisch vraagstuk is. In hoeverre is het je eigen schuld als je overgewicht hebt? Zelfs al is het je eigen schuld, verlies je dan recht op hulp en zorg. Moeten we gewichtverlagende medicatie vergoeden in het basispakket of juist niet? Hier gaan we in deze aflevering op in. Maar we moeten eerst weten wat overgewicht en obesitas eigenlijk inhouden. Dus dokter Martine, the floor is yours. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is overgewicht of obesitas een abnormale ophoping van lichaamsvet die een negatief effect op de gezondheid kan hebben. Een manier om dat te meten is met het BMI, oftewel de Body Mass Index.
0:02:29
Dat is een internationaal gebruikte maat die laat zien of je gezond gewicht hebt in verhouding tot je lengte. Er sprake van overgewicht bij een BMI tussen de 25 en de 30 en van obesitas bij een BMI van 30 of hoger. Overgewicht en obesitas kunnen het risico verhogen op gezondheidsproblemen zoals hart- en vaatziekten, diabetes type 2, verschillende soorten kanker en gefrisklachten. Daarbij spelen naast de hoogte van dat BMI ook de vetverdeling en algehele conditienrol. Ook kunnen overgewicht en obesitas leiden tot mentale problemen zoals depressie.
0:03:09
En bovendien tot stigmatisering, wat natuurlijk ook weer van alles doet met je mentale en fysieke welzijn. Natasja Weiling, woordvoerder van de Vereniging voor Overgewicht en Obestas, heeft veel te maken met die stigmatisering wat echt een groot effect heeft op haar leven. Het is vanuit de buitenkant natuurlijk heel makkelijk om iemand te zien die te zwaar is en daarover te oordelen of iets over te zeggen zelfs ongevraagd wordt daar vaak opmerking over gemaakt en dat ja heeft mij in mijn leven wel beïnvloed in de dingen die ik wel of niet deed of situaties die ik uit de weg ben gegaan, vooral sociale situaties, om maar te vermijden dat mensen opmerkingen maken over je gewicht. Een voorbeeldje daarvan is bijvoorbeeld ook dat je niet meer met je kinderen naar een attractiepark wil gaan,
0:03:55
want je past niet in de stoeltjes, je durft niet naar een zwembad, want dan dat je gewicht een belemmerende factor kan zijn. En zelfs bij één sollicitatie meegemaakt dat ze zei net niet met zoveel woorden, maar de afwijzing op mij als persoon was je zou iets aan je voorkomen moeten doen, want dan kun je deze baan krijgen. Maar dat doet zeer, dat doet echt heel erg zeer, want ik kwam niet voor een modellenjob, ik kwam gewoon voor een administratieve functie. En dan denk ik ja, mensen kijken gewoon al niet verder dan de buitenkant en niet naar iemands competenties. Relationeel gebied, want ja, je was altijd die dikke in de discotheek.
0:04:48
Of ja, mensen kijken je altijd aan op je uiterlijk. Nu ik zeg maar in de slanke wereld leef, om het maar zo te zeggen, merk ik dat ook. Ik merk dat mensen mij nu makkelijker benaderen dan voorheen. Dus gewoon vreemde mensen eerder een vriendelijk gesprekje met je aangaan over koetjes en kalfjes in de bus of bij het schoolplein bij mijn kinderen. Toen ik zelf nog veel te zwaar was stond ik er altijd alleen. En mensen spraken mij niet aan. Dat zijn toch dingen die je vormen. Ook wetenschapsjournalist Asha Tenbroeken heeft veel geschreven over de stigmatisering van dikke mensen, mede vanuit haar eigen ervaring? Ja, het idee is natuurlijk dat dikke mensen lui en ongezond zijn en vies en
0:05:29
lelijk en geen wilskracht hebben en de hele dag maar op de bank hele zakken chips naar binnen zitten te werken. Mensen zeggen dat ik krijg echt, omdat vanwege mijn werk, heel veel commentaar bijvoorbeeld op Twitter en het gaat bijna altijd over hoe ik elke dag bij de McDonald's dikke quarter pounders naar binnen zit te werken. Ik ben al 30 jaar vegetariër maar dat weten zij natuurlijk niet. Er wordt dus vaak te simpel en best wel hardvochtig nagedacht over de oorzaken van overgewicht en obesitas. Maar hoe zit dat dan precies? Nou er zijn echt verschillende oorzaken van obesitas. Vaak ontstaat het door een combinatie van factoren die op elkaar inwerken.
0:06:09
Meestal denken mensen daarbij aan een combinatie van een ongezond eetpatroon en te weinig beweging. En dat kan natuurlijk zo zijn, maar er zijn veel meer oorzaken, zoals chronisch slaaptekort, chronische stress, depressie, een eetbuisstoornis, een hormonale disbalans en medicatiegebruik met als bijwerking gewichtstoename. Soms zien we ook obesitas door schade aan een hele specifieke hersenstructuur, de hypothalamus. En soms is obesitas zelfs genetisch bepaald. Oké Martine, jij besprak zojuist de medische kant van de zaak, maar er is ook een andere kant.
0:06:50
Want de plek waar mensen geboren worden, waar ze opgroeien, waar ze werken, waar ze hun leven leiden, dat kan je helpen of juist een barrière zijn om af te vallen. Wat we bijvoorbeeld zien, is dat in wijken waar veel armoede voorkomt, dat dat precies de plekken zijn waar best veel ongezond eten ook verkocht wordt. En dat maakt het juist extra makkelijk om dik te worden en tegelijkertijd ook extra lastig om af te vallen. Zeker ook als op die plekken ook minder groen aanwezig is en waar het minder aantrekkelijk is om even de deur uit te gaan en
0:07:25
een blokje om te gaan. Kortom, het is niet alleen je genetische code die bepaalt of je dik of dun wordt, maar eigenlijk ook wel je postcode. Oké, we weten nu wat obesitas is en hoe het wordt veroorzaakt. Maar wat zijn nou precies de gevolgen? Bij obesitas is het buikvetweefsel chronisch licht ontstoken, waardoor de hormoonhuishouding van dat buikvet en daarmee samenhangende systemen in het lichaam ontregeld raken. Door die ontregeling ontstaat er meer hongergevoel, wordt de verbranding belemmerd en wordt het immuunsysteem verzwakt.
0:07:59
Deze ontregelde systemen maken het lastig om blijvend gewicht te verliezen, aangezien gewichtsverlies niet zomaar leidt tot een reset van die ontregelde systemen. Hierdoor is een dik lichaam als het ware geherprogrammeerd om steeds terug te keren naar het hogere gewicht. En dat is precies waarom obesitas zo chronisch van aard is en moeilijk te bestrijden. Het is dus allemaal niet zo zwart-wit of een vrije keuze. Natasja Weiling, de voorzitter van Vereniging voor Overgewicht en Obestas, weet daar echt
0:08:35
alles van. Ik ben eigenlijk mijn hele leven lang, vanaf dat ik een beetje einde basisschool zit, te zwaar geweest. Dus ik heb eigenlijk, ja totdat ik die operatie ben ondergaan in 2017, altijd in gevecht geweest met het gewicht. En eigenlijk al in de brugklas zeg maar, begonnen met diëten. Met, nou ja destijds was het broodieet heel populair. De Weight Watchers, het Sonja Bakkeren, van die shakes. Nou ja, je kan het zo gek niet bedenken.
0:09:06
Ik heb alles geprobeerd. Dus ja, het heeft al 40 jaar lang, zeg maar, invloed op mijn leven gehad. En dat heeft het nog steeds, want een maagverkleining is ook geen wondermiddel. Het is een hele mooie steun in de rug om heel snel veel gewicht eraf houden. Want ik denk dat bijna iedereen die met overgewicht leeft wel kan zeggen... ik kan afvallen, ik kan gewicht kwijtraken, maar het eraf houden, dat is het allermoeilijkst. Natasja heeft het dus over dat ontregelde systeem.
0:09:37
En wat doen die medicijnen dan precies met dit systeem? De truc van die gewichtsverlagende medicatie is dat die het verzadigingshormoon nabootst, waardoor je minder trek krijgt in eten. Hierdoor eet je minder en val je af. Maar belangrijk om te weten is, dit werkt dus alleen zolang die gewichtsverlagende medicatie wordt gebruikt. Want de natuurlijke hormoonhuishouding van dat buikvetweefsel wordt hiermee niet hersteld. De medicatie moet dus in principe levenslang worden gebruikt voor een blijvend effect. Mag jij eens even bedenken hoe duur dat is? Ik zeg 120 euro. Niet helemaal in de buurt. De vraagprijs van bijvoorbeeld Wegovi, een bekend
0:10:21
merk dat nu op de markt is, is 338 euro per week. Dus helemaal niet in de buurt. Wow, dat is echt heel duur. Nou, vooral als je realiseert dat je dus 52 injecties per jaar daarvan moet. En dan ook nog eens de rest van je leven. Zo, ik kan niet snel rekenen, maar ik begrijp wel dat het echt om veel geld gaat. Oké, HVS dan ook nog een fun fact. In eerste
0:10:45
instantie werd Wegovi gemaakt voor mensen met diabetes type 2 en was het bekend onder de naam ozempic. Maar mensen met overricht en obesitas kunnen het nu dus ook gebruiken om af te vallen. Dus precies hetzelfde middel onder een nieuwe naam met een nieuwe doelgroep. Slim. De vraag van deze aflevering is, zoals we eerder al zeiden, of deze medicijnen dan in het basispakket moeten. Maar waarom is deze vraag eigenlijk zo lastig? Als dit medicijn onderdeel van het basispakket in de zorgverzekering wordt, gaat de premie die iedereen maandelijks betaalt echt
0:11:21
gigantisch omhoog. We weten het niet precies, maar een bedrag richting 1000 euro per jaar zou het zo wel kunnen zijn. Tenminste als je kijkt naar het grote aantal mensen met overgewicht en obesitas in Nederland, dat er aanspraak op zou kunnen maken. Dat is namelijk meer dan de helft van de mensen van boven de 18 jaar. Moet je het dan wel willen vergoeden? Maar niet vergoeden betekent natuurlijk dat gewichtsverlagers alleen beschikbaar zullen zijn voor mensen die dit uit eigen zak kunnen betalen. En dan laten we sommige
0:11:53
mensen wel aan hun lot over en dan wordt het een beetje een elite medicijn. Dus moeten we gewichtsverlagende medicatie nou wel of niet opnemen in het basispakket? Laten we eens naar de argumenten kijken. Als eerste, is obesitas iets dat je voornamelijk moet genezen of iets dat je moet voorkomen? Door in te zetten op een medische behandeling van overgewicht kun je de noodzak wegnemen om in te zetten op preventie, dus op het voorkomen van overgewicht.
0:12:25
Het is dan dweilen met de kraan open wanneer de oorzaken van overgewicht en obesitas niet worden weggenomen. Denk je bij bijvoorbeeld aan de rol van de voedingsindustrie. Iemand die zich daar veel mee bezighoudt is Luc Hagenaars. Ik ben docent aan het Amsterdam UMC afdeling Public Health. En daar richt mijn onderzoek en onderwijs zich op de commerciële determinanten van gezondheid. En dat gaat eigenlijk over hoe commercie en de volksgezondheid zich tot elkaar verhouden. En ik heb ook met name veel onderzoek gedaan naar allerlei dingen op het gebied van voeding en obesitas.
0:13:05
En dan is de huidige ontwikkelingen rondom anti-obesitas medicatie die hangen daar natuurlijk ook mee samen. Preventie, dus het voorkomen dat mensen ziek worden, is volgens Luc van groot belang. Maar dat gaat volgens hem niet altijd goed. Ik denk dat als je kijkt naar de grootte van het issue, gewoon in het thema van ziektelast en economische impact en gewoon kwaliteit van leven is de aandacht voor preventie wel echt wel beperkt. Volgens Luc zou beleid dus veel meer gericht moeten zijn op preventie en zeker
0:13:37
niet alleen op medicatie als het probleem al is ontstaan. Je wil denk ik niet dat de afhankelijkheid van pharma te lijden dat we helemaal niet meer aan preventie doen. Dat is ook een beetje raar gewoon, want dan zeg je eigenlijk mensen moeten eerst heel dik worden en dan gaan we ze daarna pas een keer helpen. Ja, weet je, natuurlijk moet je mensen die dik zijn helpen, als ze dat willen, maar je moet ook het systeem zo inrichten dat het voor mensen
0:14:06
makkelijker wordt om voor zichzelf te zorgen zodat het niet nodig is. Daar tegenover staat dat je mensen die eenmaal overgewicht of obesitas hebben niet in de kou kan laten staan. Die hebben wel hulp nodig. En als je die preventie nou zo belangrijk vindt, het behandelen van obesitas zou je ook kunnen zien als een vorm van voorkomen van ziekte in plaats van als genezing.
0:14:29
Obesitas verhoogt namelijk, zoals we eerder al bespraken, het risico op tal van gezondheidsproblemen. En die risico's kun je nou juist verkleinen door die obesitas te behandelen. Een tweede punt is de vraag, is obesitas überhaupt wel een ziekte? En wat betekent het als we het als ziekte zien of juist niet? Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie is obesitas inderdaad een chronische ziekte. Maar Asja ten Boeken plaatste hier een ander verhaal tegenover,
0:15:00
kijkend naar de geschiedenis van onze omgang met dikke mensen. Historisch gezien het schoonheidsideaal als in mensen moesten dun worden, Kijkend naar de geschiedenis van onze omgang met dikke mensen. Historisch gezien, het schoonheidsideaal, als in mensen moesten dun worden, eerder kwam dan de zorg over gezondheid. Waar we nu dan heel erg mee bezig zijn. We maken ons zorgen over dikke mensen omdat ze ongezond zijn.
0:15:19
Maar historisch gezien is het eigenlijk zo dat we vonden dat dikke mensen vies en lelijk te vinden. En als een soort van excuus, omdat dat toch een beetje onaardig was, gingen ze toen zeggen, oh, ze zijn ook heel erg ongezond. En dat sociologische proces gaat vooraf aan de medische kennis daarover. Dus dat wil ik er graag tegenover zetten, tegenover het idee van datk zijn als ziekte. Prima als jij dat als arts helpt om je werk te doen dan ga je hier gang maar maar ik vind niet dat het het enige narratief moet zijn over lichamen dat we hebben. Waarom zouden alleen medici mogen bepalen hoe wij in onze samenleving
0:15:56
over over dik zijn praten en nadenken als in echte mensen leven hun echte leven in deze lichamen. Dus waarom zou het alleen een medisch narratief moeten hebben? Waarom niet ook een emanciperend narratief... waarin je dik zijn ziet als een vorm van diversiteit? Je hebt dikke mensen, dunne mensen, roodhaarige mensen, zwarthaarige mensen. Ook Luc Haagenaars vindt het belangrijk dat hier duidelijk onderscheid in gemaakt wordt.
0:16:27
Je hebt obesitas als ziekte en je hebt dik zijn als een esthetisch iets wat mensen niet mooi vinden. Dan heb je dus ook over de vraag hoe regelen we, hoe organiseren we dat antiobese medicatie vooral doelmatig gebruikt wordt? En niet alleen maar, alleen maar dat is overdreven, maar niet met name om de middelbaar schoonheidsidealen te voldoen. En dat is wel een reëel gevaar denk ik. Volgens mij zijn er ook al van die reportages dat er counterfeit oezempic op de markt was, dat er malafiede artsen dat voorschreven.
0:17:12
Het zal misschien klein zijn of anekdoto, dat weet ik eigenlijk niet. Maar ja, je kunt je er iets bij voorstellen dat mensen al heel hun leven met hun gewicht bezig zijn en dat ze daar constant op worden aangesproken en dat dat ook echt toch wel met nare beelden gebaard gaat van laaiheid en verraadszuchtig en lelijk en dergelijke. Dat dat eigenlijk de primaire reden zou zijn en dan denk ik van ja volgens mij moet dat niet het geval zijn. Moeten we iedereen
0:17:39
nemen zoals die is en als iemand een ziekte heeft en artsen hebben goede onderzoeken om te laten zien dat er weleens een ziekte is, dan moet je ze daarbij helpen. Dat onderscheid tussen dik zijn en alle esthetische en stigmatiserende aspecten die daarbij een rol spelen en zeg maar de medische ziekteverschijnselen die met klinisch obesitas te maken hebben, is wel een hele belangrijke. Volgens mij moet obesitas medicatie vooral op dat laatste aangrijpen, niet op dat eerste. En tussen die interpretaties zit, historisch gezien in ieder geval,
0:18:18
wel een grijs gebied, zoals Asja uitlegde. De labels van ziek en niet-ziek maken uit. Want als je obesitas een ziekte noemt, dan zeg je tegelijkertijd ook dat mensen met obesitas een gerechtvaardigd beroep kunnen doen op publieke middelen om de behandeling te betalen. Terwijl als je zegt dat het geen ziekte is, maar alleen een risicofactor, dan heeft het ook minder urgentie en daardoor minder prioriteit.
0:18:46
De term ziekte is niet alleen een medische term, maar ook een sociale term, want als je iets een ziekte noemt, dan zeg je ook dat de samenleving mee moet helpen en mee moet betalen aan de behandeling van deze ziekte. Zo hebben we in Nederland nou eenmaal het zorgstelsel ingericht op basis van solidariteit. Maar is het vergoeden van gewichtsverlagende medicatie dan alleen mogelijk als je obesitas als ziekte ziet? Nou niet per se, want we vergoeden nu ook al behandelingen voor risicofactoren van ziekte, zoals hoge cholesterolwaarden in je bloed. Ook al voel je daar niks van, toch brengt het een verhoogd risico op
0:19:25
hart- en vaatziekten met zich mee. Als we cholesterolverlagers bij mensen met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten vergoeden, waarom dan niet ook gewichtverlagers bij mensen met hetzelfde verhoogde risico op hart- en vaatziekten? En dan is obesitas zelfs nog een risicofactor voor heel veel meer aandoeningen. We hebben dus nu twee thema's besproken. Volkomen en genezen en ziek en niet ziek. Een derde thema in deze discussie is de rol van de overheid en die van bedrijven.
0:20:00
Die twee hebben soms tegenovergestelde belangen. De overheid wil een goede volksgezondheid, dat het goed gaat met haar burgers. De voedingsindustrie heeft ook een commerciëel belang, wil winst maximaliseren, dus geld verdienen. De pharma-industrie wil dat ook. Luister naar hoe scherp Asja dit verwoordt. Dat is natuurlijk de heilige graal voor elke geneesmiddelenfabrikant,
0:20:25
is een medicijn dat mensen hun leven lang moeten gebruiken. Dat is wat ze het allerliefste willen. Dat weten we ook gewoon uit eerdere, zo zijn we ook aan de push voor steeds net iets andere antidepressiva gekomen en dergelijke. Dit is wat de farmaceutische industrie het liefst wil ontwikkelen. Iets voor een aandoening, ik gebruik even aanhalingstekens hier... waar mensen... zeg maar die chronisch is...
0:20:50
en waar heel veel mensen aan lijden en medicijn maken... dat ze hun hele leven moeten slikken. Dat is de grootste cash cow die ze kunnen maken. Ondertussen neemt het aantal mensen met overgewicht steeds meer toe. Hoe gaan we daar als samenleving mee om? Wat voor rol speelt de overheid daarin? Luc Hagenaars schetst hoe het huidige systeem historisch gezien is gegroeid. Ik denk dat je het echt moet zien als een, dus obesitas is denk ik eerder een unintended
0:21:17
consequence, een onbedoeld gevolg van een heel groot systeemdoel wat de wereld had in de jaren 50, 60, 70, 80 om honger uit te bannen. Daar zijn hele landbouwsysteemen, economische systemen, is het toen heel erg op gericht geraakt om voor lage prijzen calorieën op de markt te brengen en dat is ook best wel goed gelukt. Relatief gezien zijn de voedingsprijzen daardoor ook echt veel goedkoper geworden. Maar ja, dat had dus wel met zich mee als gevolg toename van de bezitas. Het vergoeden van de behandelingen kan er ironisch genoeg voor zorgen dat de farmaceutische en de voedingsindustrie
0:22:00
met publiek geld worden gestimuleerd om het gezondheidsprobleem in stand te houden. Door het verkopen van ongezonde voeding en het aanbieden van afslankmedicatie die levenslang nodig is. We houden dan met publiek geld een ficheuze cirkel in stand van dikmakers, aangeboden door de voedingsindustrie, en dunmakers, aangeboden door de farmacie. Ja, maar ook hier geldt weer dat het niet vergoeden vooral de mensen benadeelt die daardoor geen toegang hebben tot het middel. Wel of niet vergoeden heeft maar beperkt invloed op die vicieuze cirkel. De supermarkt gaat echt niet ophouden met het verkopen van zakken chips en de farmaceut houdt niet op met het verkopen van gewichtsverlagers. Wel vergoeden betekent vooral dat het ook beschikbaar
0:22:46
komt voor mensen die het zelf niet kunnen betalen. Niet vergoeden leidt tot ongelijke toegang tot dit middel. Oké, laten we dan even samenvatten welke argumenten al de revue hebben gepasseerd. Dus, de medische behandeling van obesitas is onwenselijk als er nauwelijks wat aan de sociale oorzaken wordt gedaan. Het kan zelfs een averechts effect hebben op preventie. En dan was er de vraag wat het eigenlijk betekent om iets een ziekte te noemen en het schemergebied van schoonheidsidealen, risicofactoren en ziekte. Als derde spraken we over de strijdige private en publieke belangen. En zo komen we bij het vierde argument, dat eigenlijk alles samenbrengt.
0:23:30
Wie is verantwoordelijk voor wat? Discussies over vergoeding van medicijnen tegen leefstijl gerelateerde gezondheidsproblemen gaan onvermijdelijk ook over de vraag wie waar verantwoordelijk voor is. Dat individuen verantwoordelijk zijn voor hun eigen keuzes is een belangrijk uitgangspunt in Nederland. Als ik mijn spaargeld, bedoeld voor een welverdiende vakantie op Ibiza, verspeel in het casino, ja dan heeft de samenleving geen plicht om mijn ticket en
0:23:59
verblijf te compenseren. Niet de samenleving, maar ikzelf ben dus primair verantwoordelijk voor de consequenties van mijn handelen. De gezondheidszorg in Nederland vormt daarop een uitzondering, omdat in de zorg solidariteit een belangrijker uitgangspunt is dan die eigen verantwoordelijkheid. Of je nu je hele leven hebt gerookt of niet, maakt geen verschil voor of je behandeling tegen longkanker wordt vergoed. Het collectief vergoeden van gewichtsverlagende medicatie is dan even goed een vorm van solidariteit. Jawel Martine, maar solidariteit is niet grenzeloos. Juist om de
0:24:38
solidariteit te bewaken mag je van mensen vragen om verantwoordelijkheid voor hun eigen gezondheid te nemen. Als die roker zich helemaal niet inspant om te stoppen, maar tegelijkertijd wel dure behandelingen nodig heeft, ja dan doet dat wel wat met de welwillendheid van anderen om aan die behandeling mee te betalen. En juist omdat we allemaal meebetalen aan zorg, mogen we van elkaar vragen om niet onnodig te veel kosten te maken. En in dat licht is het nog niet helemaal duidelijk dat we gewichtsverlagende medicatie moeten vergoeden.
0:25:12
Ja, maar in hoeverre is een ongezonde leefstijl, zoals roken, helemaal je eigen keuze? De tabaksindustrie haalt bijvoorbeeld alles uit de kast om jongeren al vroeg verslaafd te maken. Kijk alleen al naar alle vapes met smaakjes en leuke spelletjes. En dan obesitas. Het is nauwelijks vast te stellen wat het eigen aandeel is in het ontstaan van obesitas. Het is een complexe aandoening die juist ontstaat door een samenspel van factoren. Zoals eerder al benoemd, je omgeving doet er toe, zoals ruimte om te bewegen en ook je sociaal-economische omstandigheden. En dat hebben mensen maar beperkt in de hand. Juist dan is solidariteit belangrijk.
0:25:55
Wat mensen verder ook niet in de hand hebben is de erfelijke aanleg voor obesitas. Het gebruik van bepaalde medicatie die overgewicht kan veroorzaken of het hebben van andere aandoeningen. En al zouden mensen aan de knoppen van hun genen of hun leefstijl kunnen draaien, dan nog vinden we dat mensen die ziek zijn, dat we die moeten helpen. Want als samenleving vinden we het belangrijk dat Dat je voordat je überhaupt een zorgverlener mag zien... eerst moet bewijzen dat het niet je eigen schuld is.
0:26:28
Ja Martine, dat is ook wel bezopen. En bovendien, als we te veel focussen op individuele verantwoordelijkheid... dan gaan we wel voorbij aan het feit dat overgewicht ook een maatschappelijk probleem is. Luister bijvoorbeeld naar Natasja Weiling, die vertelt dat wat je eet te maken heeft met wat je te besteden hebt. En dan heb ik het bijvoorbeeld over dat inderdaad als je eens een keer uit eten zou willen gaan,
0:26:53
dan is het op dit moment meestal, ook al vind ik het ook schreeuwend duur om naar zo'n fastfoodketen te gaan, maar dat is wel voordeliger dan naar een restaurant waar een gezondere maaltijd wordt gekookt. En ja, als je dan niet te veel te besteden hebt en je wilt toch eens een keer uiteten... dan is de keuze makkelijk gemaakt om naar de fastfoodketen te gaan. En als je kijkt naar het aanbod van producten in de supermarkt... zoals kante klaarmaaltijden, ja, de snelle hap, zeg maar...
0:27:19
is toch altijd wel vaker voordeliger dan de verse groente en het fruit en een gezonder stukje kip of vlees of soja of hoe je het noemen wil. Als het gaat over ongezonde keuzes en ongezond gedrag, dan beïnvloeden verschillende partijen de sociale en fysieke context waarbinnen die keuzes en gedrag tot stand komen. Denk aan de inrichting van plekken waar eten en drinken wordt aangeboden of de mate waarin de fysieke ruimtes wel of niet uitnodigen tot bewegen. Dus eigenlijk moet ook de inrichting van de samenleving echt veranderen. Het gaat dus niet alleen over individuele, maar ook over collectieve verantwoordelijkheid.
0:27:57
We luisteren naar Asjid en Broeken. Gezond eten en dit is onze collectieve verantwoordelijkheid, moet even makkelijk en goedkoop zijn als ongezond eten. Ik denk dat daar echt ontzettend veel winst te behalen is, en dit is bij gebrek aan andere autoriteit en taak van de staat. En niet van het individu. We moeten ons wel realiseren dat een heleboel mensen die dik worden omdat ze te weinig toegang hebben tot gezond eten. Het gaat niet alleen over de prijs, maar ook met het gemak waarmee je het maakt. Er zijn geen, in heel veel plekken in Nederland, ik woon niet in de Randstad zelf,
0:28:32
zijn er geen snackbars voor gezond eten. Als jij iets wil laten thuis bezorgen, dantemin acht uur lang in de collegebanken gezeten, je bent overprikkeld en zo gaar als een konijn, dan denk je, het enige wat ik nu nog kan maken is een kant-en-klaar maaltijd, dan zijn je gezonde opties beperkt, zeker als je een kleine beurs hebt. Asja heeft het over de overheid heeft inderdaad de grondwettelijke plicht om de volksgezondheid te beschermen en te bevorderen.
0:29:07
En daarbij hoort ook het terugdringen van obesitas en het bevorderen van een gezonde voedselomgeving. Vraag is natuurlijk, tot hoever rijk die plicht? Hoe ver moeten gezondheidsbevorderende maatregelen gaan. En behalve voor de overheid vraagt die verantwoordelijkheid voor leefstijl gerelateerde gezondheidsproblemen niet dan ook iets van andere betrokken partijen, zoals bedrijven, zorgverzekeraars, zorgverleners, scholen, ouders. Dat lijkt me nou juist iets waar het maatschappelijk gesprek over zou moeten gaan. Wie heeft nou precies welke verantwoordelijkheid voor wat? Uiteindelijk mag je dus concluderen dat voorkomen en genezen een noodzakelijk samenspel vormen.
0:30:01
Het voorkomen is van groot belang voor de volgende generaties, maar voor de huidige generatie in Nederland, waarvan al 50% overgewicht en 16% obesitas heeft, komt preventie simpelweg te laat. Hen kunnen we niet in de kou laten staan. Dus moet er een combinatie zijn van goede preventiemaatregelen en vergoeding van gewichtsverlagende medicatie. Hoe deze combinatie er precies uit zou moeten zien, dat is onderwerp van de maatschappelijke discussie.
0:30:25
En wie daarbij een rol zou moeten spelen, daar heeft Luuk Hagenaars wel een idee van. Weet je, het provincieakkoord is opgesteld door de overheid samen met de voedingsindustrie. Burgers zaten daar in die zin niet aan tafel. Je zou kunnen zeggen dat dat via de Tweede Kamer verliep als zijnde volksvertegenwoordigers, maar de letterlijke input voor wat er op dat akkoord stond ging toch vooral via industrie en een aantal andere belangengroepen. Niet zozeer via de bijstandsmoedigen met obesitas die niet genoeg te eten hebben, maar Dat is een heel schrijnend voorbeeld te noemen.
0:31:07
En we moeten ook niet vergeten dat er dus gewoon grote belangenconflicten spelen. Dus een pharma-producent zelf zou ik er toch zo ver mogelijk buiten willen laten in zo'n discussie. En degene die met dit probleem zit zou ik er veel veel meer nadrukkelijk in willen betrekken. Je luistert de naam Morele Wezens. Met dank aan Natasja Weiling, Asja Ten Broeke en Luc Hagenaars. Redactie Shanti Bold, Beatrice Haverkamp, Fleur van Schavendijk, Mila-Marie Bleeksma en Myrthe Lenselink.
0:31:44
Productie Spraakmaker Media.