1
00:00:01,000 --> 00:00:02,750
VOICE-OVER: De Maas 
slingert door Brabant...

2
00:00:03,000 --> 00:00:06,000
en laat haar sporen achter 
in alles wat hier leeft en groeit.

3
00:00:07,000 --> 00:00:09,750
Ze brengt handel,
vruchtbare grond, verhalen...

4
00:00:10,000 --> 00:00:12,500
en soms ook water 
tot aan de drempel.

5
00:00:13,000 --> 00:00:16,000
THEO: Ik woon in Lith, op de Maas
en mijn beroep is binnenvisser.

6
00:00:17,500 --> 00:00:20,750
Dit is nog voor mijn tijd,
want er was hier helemaal een haven.

7
00:00:21,500 --> 00:00:24,500
Het water staat ook bijna 
op de dijk, ik vind het wel mooi.

8
00:00:25,750 --> 00:00:26,750
Dit is in het dorp.

9
00:00:27,250 --> 00:00:29,500
Het was vroeger zo dat er 
hele dorpen onder water liepen.

10
00:00:29,750 --> 00:00:32,000
Voordat de Maas gestuuwd is,
was dat altijd.

11
00:00:32,250 --> 00:00:33,750
Tot aan Oss liep het onder water.

12
00:00:37,250 --> 00:00:39,250
Vroeger regende het een dag 
en het was droog. 

13
00:00:39,500 --> 00:00:41,000
Tegenwoordig gutst het alleen maar.

14
00:00:41,250 --> 00:00:42,500
Dat is funest natuurlijk voor de rivier.

15
00:00:42,750 --> 00:00:45,750
Want al het water wat je in de Ardennen
valt moet toch hierlangs naar zee toe.

16
00:00:46,000 --> 00:00:47,500
Dus dat krijgen wij dan.

17
00:00:50,000 --> 00:00:52,000
VOICE-OVER: Eeuwenlang 
legden we de Maas vast...

18
00:00:52,250 --> 00:00:57,000
in dijken, sluizen en rechte lijnen
om overstromingen te voorkomen...

19
00:00:57,250 --> 00:00:59,000
en de scheepvaart veiliger te maken.

20
00:01:00,000 --> 00:01:02,250
Kilometers grond
werden met de hand verplaatst.

21
00:01:03,000 --> 00:01:05,750
'De Maas recht, de rug krom', 
zeiden ze toen.

22
00:01:06,750 --> 00:01:09,250
Nu moeten de dijken
opnieuw worden versterkt...

23
00:01:09,500 --> 00:01:12,750
en geven we de rivier
weer de ruimte om te meanderen.

24
00:01:16,750 --> 00:01:18,250
HANS: Om het belang van 
deze dijk te onderstrepen:

25
00:01:18,500 --> 00:01:21,500
als deze door zou gaan,
dan staat half Den Bosch onder water.

26
00:01:21,750 --> 00:01:24,000
Het heeft nog
een ander bijkomend voordeel.

27
00:01:24,250 --> 00:01:26,500
Door hier ruimte 
te maken voor de rivier...

28
00:01:26,750 --> 00:01:29,000
dragen we ook bij 
aan waterstanddaling op de Maas.

29
00:01:31,250 --> 00:01:35,250
In de zomerperiode zal deze meander
vooral vorm krijgen als rietmoeras...

30
00:01:35,500 --> 00:01:37,750
met zoet water
wat door kwel gevoed wordt.

31
00:01:38,250 --> 00:01:40,000
Hele natte condities
die ook heel erg...

32
00:01:40,250 --> 00:01:42,500
in dat natuurlijk systeem
van de uiterwaarden thuishoren.

33
00:01:46,000 --> 00:01:51,000
We gaan hier ook werk maken 
van allerlei struinpaden, fietspaden.

34
00:01:51,250 --> 00:01:53,000
Het gebied wordt
niet alleen ingericht voor de natuur...

35
00:01:53,250 --> 00:01:55,250
maar ook heel erg 
voor de mensen uit het gebied...

36
00:01:55,500 --> 00:01:58,500
en recreanten om van deze 
prachtige plek te kunnen genieten.

37
00:01:59,750 --> 00:02:03,500
We graven hier de meander weer uit
en de klei die daar uit vrijkomt...

38
00:02:03,750 --> 00:02:06,250
gaan we straks gebruiken
om de dijk te kunnen versterken.

39
00:02:06,750 --> 00:02:08,750
Het is super duurzaam 
omdat je met hele korte...

40
00:02:09,000 --> 00:02:10,500
 transport afstanden kan werken.

41
00:02:10,750 --> 00:02:12,500
Dat bespaart zoveel CO2
dat we echt denken dat we...

42
00:02:12,750 --> 00:02:16,000
we uiteindelijk in staat zullen zijn
om een CO2-neutrale dijk aan te leggen.

43
00:02:16,500 --> 00:02:18,250
Dat is heel bijzonder.

44
00:02:18,500 --> 00:02:21,750
VOICE-OVER: Met de meanderende Maas 
geven we de rivier weer ruimte.

45
00:02:23,000 --> 00:02:26,250
Het water kan sneller weg 
en het peil bij hoogwater blijft lager.

46
00:02:28,750 --> 00:02:31,750
Verder stroomafwaarts,
bij Den Bosch, komt alles samen.

47
00:02:32,000 --> 00:02:35,750
Daar is het zoeken naar ruimte
voor water dat nergens meer heen kan.

48
00:02:36,500 --> 00:02:39,500
KOOS: Eigenlijk 
ligt Den Bosch heel laag...

49
00:02:39,750 --> 00:02:44,750
en is het min of meer 
een afvoerputje voor Oost-Brabant.

50
00:02:45,000 --> 00:02:50,000
Dus de Hoogwater Aanpak Brabant-Oost 
is voortgekomen uit... 

51
00:02:50,250 --> 00:02:53,250
de enorme hoeveelheid 
die deze kant op komt...

52
00:02:53,500 --> 00:02:56,500
met extreme buien in de provincie.

53
00:02:58,250 --> 00:03:01,750
In totaal is nu becijferd,
met de klimaatverandering...

54
00:03:02,000 --> 00:03:08,250
dat er eigenlijk nog 36 miljoen kuub water 
extra geborgen moet worden.

55
00:03:08,500 --> 00:03:11,000
Dus hier is een serieus probleem.

56
00:03:11,250 --> 00:03:14,750
Dat betekent dat eigenlijk 
ook afgewogen moet worden...

57
00:03:15,000 --> 00:03:20,250
of er bovenstrooms die extreme buien
niet beter kan worden vastgehouden.

58
00:03:20,500 --> 00:03:24,250
Of zou een gemaal
een oplossing kunnen zijn?

59
00:03:31,750 --> 00:03:34,000
BART:
Het is wel echt droog geweest. 

60
00:03:34,250 --> 00:03:37,000
LEX: Ik ken nog 1976. 
BART: Ja, dat weet ik ook nog, ja.

61
00:03:37,250 --> 00:03:39,500
LEX: Niks. Zo droog. 
- Nee, dat was extreem, ja. 

62
00:03:39,750 --> 00:03:40,750
Dat was echt niet normaal. 

63
00:03:41,000 --> 00:03:42,000
Ik weet nog wel: 
had van die laarzen aan...

64
00:03:42,250 --> 00:03:43,500
waren iets te groot,
waren van ons Christiaan. 

65
00:03:44,250 --> 00:03:46,500
Dan zette ik een stap
en ik stapte uit mijn laarzen. 

66
00:03:46,750 --> 00:03:49,250
Mijn voeten deden gewoon pijn,
zo warm was dat zand.

67
00:03:49,500 --> 00:03:51,250
Ja, ja, ja, ja.

68
00:03:51,500 --> 00:03:53,000
Zoals je 
op het strand loopt in Portugal. 

69
00:03:53,250 --> 00:03:56,000
Dat de voeten pijn doen 
en dat was toen ook.

70
00:03:57,250 --> 00:03:59,750
VOICE-OVER: 
De zomer van '76 lijkt ver weg...

71
00:04:00,000 --> 00:04:03,250
maar wat toen uitzonderlijk was,
zien we nu steeds vaker terug.

72
00:04:03,750 --> 00:04:07,500
Lange periodes van droogte,
drogen de bodem steeds verder uit.

73
00:04:08,250 --> 00:04:11,250
Op de hoge zandgronden van Brabant
zakt het water snel weg...

74
00:04:11,500 --> 00:04:14,500
en krijgt de bodem nauwelijks
de kans om het vast te houden.

75
00:04:15,250 --> 00:04:17,250
LONNEKE: Dit is eigenlijk
wel een typisch stukje Brabant.

76
00:04:17,500 --> 00:04:21,750
Toch een heel groot deel van Brabant 
ligt op de hoge zandgronden...

77
00:04:22,000 --> 00:04:23,000
zoals dat heet.

78
00:04:23,750 --> 00:04:27,750
Je ziet al aan het zand:
het is eigenlijk heel fijntjes.

79
00:04:28,500 --> 00:04:32,500
Heel veel van die zandgronden 
houden dus heel moeilijk water vast.

80
00:04:33,500 --> 00:04:35,000
Er is echt een verdrogingsprobleem.

81
00:04:35,250 --> 00:04:37,750
Brabant is eigenlijk van één van
de natste provincies van Nederland...

82
00:04:38,000 --> 00:04:40,500
naar één van de droogste provincies
van Nederland gegaan.

83
00:04:42,000 --> 00:04:45,750
Die hoge zandgronden worden ook heel
vaak doorsneden door allerlei beekdalen.

84
00:04:46,250 --> 00:04:48,250
Hier zijn we
in het beekdal van de Tongelreep.

85
00:04:48,500 --> 00:04:51,250
Die is nu helemaal hersteld.

86
00:04:52,500 --> 00:04:56,750
Wat je ziet is dat hij dus 
helemaal kronkelend gegraven is.

87
00:04:57,000 --> 00:05:00,500
Weer op de loop 
zoals hij zo'n beetje in 1850 lag.

88
00:05:00,750 --> 00:05:04,250
Daardoor moet ook het water
een veel langere weg afleggen...

89
00:05:04,500 --> 00:05:07,250
waardoor je eigenlijk ook langer
dat water in het gebied houdt.

90
00:05:07,500 --> 00:05:10,000
Het water is gewoon
letterlijk veel langer onderweg.

91
00:05:10,250 --> 00:05:13,250
Hier is dus niet alleen 
de beek zelf aangepakt.

92
00:05:13,500 --> 00:05:17,000
Er zijn ook heel veel slootjes 
in de directe omgeving gedempt.

93
00:05:17,250 --> 00:05:19,500
Dat water hoeft niet 
versneld afgevoerd te worden...

94
00:05:19,750 --> 00:05:21,500
maar mag daar
gewoon in de grond zakken. 

95
00:05:23,000 --> 00:05:26,500
Dat zijn allemaal dingen die helpen
om dat grondwater omhoog te krijgen.

96
00:05:28,250 --> 00:05:31,000
Wat je hier al wel ziet 
is allemaal grind.

97
00:05:31,500 --> 00:05:34,000
Dat heeft die beek
dus allemaal zelf meegenomen.

98
00:05:34,500 --> 00:05:37,000
Die grindplekjes zijn 
bijvoorbeeld weer heel belangrijk voor...

99
00:05:37,250 --> 00:05:40,250
een vis als de beekprik,
wat een heel zeldzaam visje is...

100
00:05:40,500 --> 00:05:43,750
en die heeft dit grind eigenlijk
nodig voor zijn voortplanting.

101
00:05:44,000 --> 00:05:46,750
Kijk, uiteindelijk 
verlaat water ons gebied.

102
00:05:47,000 --> 00:05:48,250
Het stroomt nou eenmaal 
van hoog naar laag.

103
00:05:48,500 --> 00:05:50,500
Daar kunnen we niks tegen doen,
dat is vanzelf zo.

104
00:05:50,750 --> 00:05:53,250
We kunnen er ook niks aan doen
dat we hier zandgrond hebben...

105
00:05:53,500 --> 00:05:55,000
wat maar moeilijk water vasthoudt.

106
00:05:55,250 --> 00:05:56,750
Waar we wel wat aan kunnen doen... 

107
00:05:57,000 --> 00:06:00,000
is in ieder geval 
het zo lang mogelijk vertragen.

108
00:06:00,250 --> 00:06:02,750
Dus zo lang mogelijk
in het gebied houden en zorgen...

109
00:06:03,000 --> 00:06:06,500
dat het dus ook de tijd en de kans
krijgt om die bodem in te zakken.

110
00:06:08,500 --> 00:06:10,250
VOICE-OVER: 
Water vasthouden waar het valt...

111
00:06:10,500 --> 00:06:12,250
dat gebeurt op steeds meer plekken.

112
00:06:12,750 --> 00:06:16,250
Ook bedrijven dragen bij aan
het tegengaan van zoetwater tekorten.

113
00:06:17,000 --> 00:06:20,000
In Lieshout wordt het spoelwater
van de bierbrouwerij gezuiverd...

114
00:06:20,250 --> 00:06:23,000
en hergebruikt 
door boeren in de omgeving.

115
00:06:23,750 --> 00:06:25,250
CHRISTEL: 
We lozen op het kanaal...

116
00:06:25,500 --> 00:06:28,500
en stroomafwaarts mag een boer 
daar weer een inlaat. 

117
00:06:28,750 --> 00:06:30,750
Dus we hebben een inlaat 
voor de boer naar zijn grond...

118
00:06:31,000 --> 00:06:33,750
en zo komt het stroomafwaarts
uiteindelijk op de locatie terecht... 

119
00:06:34,000 --> 00:06:35,000
waar het moet zijn.

120
00:06:35,750 --> 00:06:40,000
Het komt bij de wortels van de planten
die het nodig hebben terecht. 

121
00:06:40,500 --> 00:06:43,750
We zorgen dat het niveau
in de grond stabiel blijft...

122
00:06:44,000 --> 00:06:46,250
zodat ook niemand
dat fluctuerende waterniveau heeft.

123
00:06:46,500 --> 00:06:49,000
Beter voor gewassen,
beter voor de bodem.

124
00:06:49,500 --> 00:06:52,000
BART: Zeker met mais 
zie je het heel duidelijk. 

125
00:06:52,250 --> 00:06:54,250
Maar ook met 
aardappelen of biet of zo. 

126
00:06:54,750 --> 00:06:59,000
LEX: Zeker bij jullie, een deel 
van het bedrijf wel dat systeem inlegt. 

127
00:06:59,250 --> 00:07:01,250
BART: Ja.
- En een deel van het bedrijf niet.  

128
00:07:01,500 --> 00:07:03,250
Maar je ziet het ook 
vaak met een buurman wel, hè?

129
00:07:04,000 --> 00:07:05,500
BART: Ja, alleen ons buurman 
heeft het systeem nu ook.

130
00:07:05,750 --> 00:07:07,250
Ja, na ons is hij ook begonnen. 

131
00:07:07,500 --> 00:07:09,500
Dus nu hebben we 
allebei goed voor elkaar. 

132
00:07:12,250 --> 00:07:14,250
CHRISTEL: Het water wat niet 
naar het kanaal en de boeren gaat...

133
00:07:14,500 --> 00:07:17,250
lozen we op de Goorloop,
ons lokale waterschapswater. 

134
00:07:17,500 --> 00:07:19,250
Vroeger ging dat 
zo snel mogelijk naar de Aa...

135
00:07:19,500 --> 00:07:21,500
van de Aa naar de Maas 
en van de Maas naar de zee. 

136
00:07:22,250 --> 00:07:26,000
Dit moet hier blijven bufferen
om die waterstand in peil te houden.

137
00:07:26,250 --> 00:07:29,250
Zie je vooral in de zomer,
dat wij daar echt wel een wezenlijke...

138
00:07:29,500 --> 00:07:32,500
positieve bijdrage kunnen hebben
in de waterstand hier in de omgeving.

139
00:07:33,000 --> 00:07:34,750
Goed waterbeheer is de toekomst.

140
00:07:35,000 --> 00:07:38,000
Wij willen de brouwerij
mooier doorgeven aan de toekomst.

141
00:07:38,500 --> 00:07:40,250
Ik geloof dat iedereen 
dat zou moeten willen.

142
00:07:40,500 --> 00:07:44,500
Dat 'ie zijn omgeving 
mooier moet doorgeven.

143
00:07:47,500 --> 00:07:49,500
VOICE-OVER: De rivier 
de Mark slingert vanuit België...

144
00:07:49,750 --> 00:07:51,250
het Noord-Brabantse land in.

145
00:07:51,500 --> 00:07:53,750
Door het Markdal tot in Breda. 

146
00:07:54,000 --> 00:07:56,500
In de vorige eeuw 
werd ze in de stad gedempt. 

147
00:07:56,750 --> 00:08:00,000
Bedekt met asfalt in het teken 
van verkeer en bereikbaarheid. 

148
00:08:00,750 --> 00:08:04,500
Maar nu stroomt ze weer 
in het zicht, midden in de stad.

149
00:08:05,250 --> 00:08:07,750
STAN: We staan hier aan de rand van Breda,
waar de Mark de stad in komt.

150
00:08:08,500 --> 00:08:11,250
Hier links van mij zie je het Markdal,
waar we de afgelopen tijd...

151
00:08:11,500 --> 00:08:14,000
als waterschap met andere partners
veel hebben gerealiseerd.

152
00:08:14,250 --> 00:08:18,250
We hebben het over waterkwaliteit,
ecologische doelen en natuurherstel.

153
00:08:19,250 --> 00:08:23,000
Zodra de Mark de stad in komt,
wordt hij meteen een stuk rechter...

154
00:08:23,250 --> 00:08:25,750
en wordt hij ook veel meer omkaderd
door verschillende kademuren.

155
00:08:26,000 --> 00:08:27,750
Het zorgt nog steeds
dat we dezelfde doelen hebben.

156
00:08:28,000 --> 00:08:29,750
We moeten hier nog steeds
de ecologische doelen halen.

157
00:08:30,000 --> 00:08:31,500
De verschillende waterkwaliteitdoelen.

158
00:08:31,750 --> 00:08:34,000
Dat vraagt echt
om innovatieve oplossingen.

159
00:08:35,000 --> 00:08:39,000
COLIN: Dit was dat men nog geloofde
dat alles ringwegen moest hebben.

160
00:08:40,250 --> 00:08:43,000
Het oude vervoer van de schepen
dat moest voorbijgaan.

161
00:08:44,000 --> 00:08:47,500
De warmte blijft hangen
door veel baksteen, veel bestrating...

162
00:08:47,750 --> 00:08:49,500
eigenlijk weinig groen.

163
00:08:51,250 --> 00:08:54,750
Dit heeft meer charme
en het is een mooi resultaat.

164
00:08:57,500 --> 00:08:59,500
Dit is het eerste deel
van de nieuwe Mark.

165
00:08:59,750 --> 00:09:02,250
Het was voorheen 
de flessenhals qua waterkwantiteit.

166
00:09:02,500 --> 00:09:03,500
Je zit hier midden in de stad.

167
00:09:03,750 --> 00:09:06,250
De rivieren komen hier samen
en gaan in de singel eromheen.

168
00:09:07,000 --> 00:09:10,250
Deze nieuwe Mark zorgt ervoor dat
de druk op de flessenhals vermindert...

169
00:09:10,500 --> 00:09:13,250
en dat we daardoor meer 
kunnen bieden qua waterveiligheid...

170
00:09:13,500 --> 00:09:15,750
en qua het opvangen van water
in overlast tijden.

171
00:09:16,750 --> 00:09:18,250
Je kan het ook 
op een andere manier zien. 

172
00:09:18,500 --> 00:09:21,000
In de zomer is er veel hitte
en die hittestress kan je ook...

173
00:09:21,250 --> 00:09:23,250
écht verminderen 
door deze nieuwe Mark. 

174
00:09:24,000 --> 00:09:25,500
Het biedt ook 
echt heel veel kansen...

175
00:09:25,750 --> 00:09:28,000
voor de biodiversiteit 
en de waterkwaliteitdoelen. 

176
00:09:28,250 --> 00:09:30,500
Die we dan veel beter 
kunnen halen, en moeten gaan halen. 

177
00:09:30,750 --> 00:09:32,250
Zo simpel is het ook.