1 00:00:05,000 --> 00:00:07,560 "Die moeten van tafel." 2 00:00:08,960 --> 00:00:13,640 "Vandaag trokken ze door de provincie." "-Er gaat niemand rustig slapen." 3 00:00:13,760 --> 00:00:15,560 "Wat er nog gaat komen, weten we niet." 4 00:00:15,680 --> 00:00:18,520 Vier jaar lang bestudeerde het programma Risico's en Verantwoordelijkheden... 5 00:00:18,640 --> 00:00:20,080 de risico-regelreflex. 6 00:00:20,200 --> 00:00:22,640 ...heeft aan zeker 14 mensen het leven gekost. 7 00:00:22,760 --> 00:00:26,640 Reflexen en voorbeelden waar de overheid bovenmatig ingreep... 8 00:00:26,760 --> 00:00:32,760 hiertoe aangejaagd door politici, journalisten en burgers. 9 00:00:32,880 --> 00:00:37,840 Te veel risico-uitsluiting... -"De laatste chloortrein heeft gereden." 10 00:00:37,960 --> 00:00:40,960 en overreageren op incidenten. Dat kan anders. 11 00:00:41,080 --> 00:00:44,640 Hoe kan het Nederlandse bestuur beter omgaan met deze risico's? 12 00:00:44,760 --> 00:00:51,480 Ik begrijp dat politici of andere bestuurders risico's zo veel mogelijk willen uitbannen. 13 00:00:51,600 --> 00:00:55,560 Dat is op zich ook wel in orde, aan de ene kant. 14 00:00:55,680 --> 00:01:00,480 Aan de andere kant, als je geboren wordt... De rest van je leven is één groot risico. 15 00:01:00,600 --> 00:01:05,960 Er is een ernstig probleem, in de media en op internet windt iedereen er zich over op... 16 00:01:06,080 --> 00:01:09,440 en de politiek gaat zich plaatsvervangend opwinden. 17 00:01:09,560 --> 00:01:14,640 Dat is een soort waanbeeld. Bestuurders vertellen zichzelf dat er enorme druk is. 18 00:01:14,760 --> 00:01:17,080 Daar hebben ze dan wel wat voorbeelden voor... 19 00:01:17,200 --> 00:01:20,600 maar dat is dan een aantal burgers waar ze tegenaan gelopen zijn. 20 00:01:20,720 --> 00:01:22,120 Dat is niet dé burger. 21 00:01:22,240 --> 00:01:24,800 De zogenaamde angst voor maatschappelijke onrust. 22 00:01:24,920 --> 00:01:27,720 De kracht die zegt dat de bevolking dom is... 23 00:01:27,840 --> 00:01:31,640 en dat die bevolking van jou verwacht dat je allerlei veiligheidsmaatregelen neemt. 24 00:01:31,760 --> 00:01:33,960 En een heel andere belangrijke kracht... 25 00:01:34,080 --> 00:01:37,240 is allerlei vormen van specialistisch eenzijdig advies... 26 00:01:37,360 --> 00:01:40,160 die altijd op een klein gebied zeggen: 27 00:01:40,280 --> 00:01:43,640 Daar moet je investeren, daar kun je de veiligheid verbeteren. 28 00:01:43,760 --> 00:01:47,160 De druk waaronder je moet werken is soms gigantisch. 29 00:01:47,280 --> 00:01:51,840 Als oud-beleidsambtenaar heb ik met ministers veel crises meegemaakt. 30 00:01:51,960 --> 00:01:54,960 De druk waaronder je dan staat is enorm. 31 00:01:55,080 --> 00:02:01,080 Soms neemt zo'n minister dan willens en wetens een slechte beslissing... 32 00:02:01,200 --> 00:02:06,160 gewoon omdat hij of zij geen andere manier ziet om onder de druk uit te komen. 33 00:02:06,280 --> 00:02:10,080 ...naar de toekomst, of de overheid het kan voorkomen naar toekomstige situaties toe. 34 00:02:10,200 --> 00:02:14,680 Het feit dat gezegd wordt 'iedereen vraagt om ingrijpen', durf ik te betwijfelen. 35 00:02:14,800 --> 00:02:19,880 Het zijn meestal de politici en journalisten die vragen om ingrijpen. 36 00:02:20,000 --> 00:02:23,080 Maar ik geloof helemaal niet dat als je de burger zou vragen... 37 00:02:23,200 --> 00:02:27,920 'u woont nu naast 'n lpg-station, maar dat is hartstikke risicovol, u moet verhuizen'... 38 00:02:28,040 --> 00:02:30,640 denkt u dan dat die burger dat wil? Ik geloof er niets van. 39 00:02:30,760 --> 00:02:33,480 Ik denk dat die burger wil dat we het zo veilig mogelijk doen... 40 00:02:33,600 --> 00:02:37,560 en dat we zorgen dat het op orde is en dat dat af en toe gecontroleerd wordt. 41 00:02:43,840 --> 00:02:48,040 Het overreageren op risico's leidt tot een overmaat aan wet- en regelgeving... 42 00:02:48,160 --> 00:02:50,960 en overbodige interventies. Een maakbaarheidsidee... 43 00:02:51,080 --> 00:02:54,680 dat alleen maar tot teleurstelling bij burgers en media kan leiden. 44 00:02:54,800 --> 00:02:57,520 Bijvoorbeeld het teenslipperincident in Maastricht. 45 00:02:57,640 --> 00:03:02,440 Een wat dommig ongeluk met vrijwilligers op teenslippers op een oud-papierwagen... 46 00:03:02,560 --> 00:03:05,880 leidt tot relatief grote uitgaven voor de gemeente. 47 00:03:06,000 --> 00:03:08,440 Onder het mom 'dit mag nooit meer gebeuren!'... 48 00:03:08,560 --> 00:03:12,280 worden alle vrijwilligers opgeleid en werkkleding wordt verstrekt. 49 00:03:12,400 --> 00:03:16,400 Viel dit wel onder de gemeente? En was dit sowieso geen eigen verantwoordelijkheid... 50 00:03:16,520 --> 00:03:19,320 een kwestie van even nadenken geweest? 51 00:03:22,320 --> 00:03:26,600 Met dat geld kan de gemeente Maastricht natuurlijk heel veel andere dingen doen... 52 00:03:26,720 --> 00:03:30,240 die aantoonbaar veel meer veiligheid opleveren. 53 00:03:30,360 --> 00:03:32,760 Maar daarvoor moet je wel durven... 54 00:03:32,880 --> 00:03:36,320 om de verantwoordelijkheid te leggen waar die hoort. 55 00:03:36,440 --> 00:03:38,160 En dat is in dit geval bij iemand... 56 00:03:38,280 --> 00:03:41,480 die wel of niet op een verstandige wijze oud papier ophaalt. 57 00:03:41,600 --> 00:03:47,600 Ook als het iets is waar een lokale overheid of een bedrijf over gaat... 58 00:03:47,720 --> 00:03:54,280 voelt een politicus zich geroepen om voor redder in de nood te spelen. 59 00:03:54,400 --> 00:03:59,480 Dan wordt de overheid er alsnog de facto verantwoordelijk voor. 60 00:03:59,600 --> 00:04:02,400 Bij zo'n crisis bestaat dus het gevaar... 61 00:04:02,520 --> 00:04:07,640 dat de overheid veel zwaarder geschut inzet dan nodig is. 62 00:04:08,640 --> 00:04:13,000 Ik ben niet zo voor een dichtgekitte samenleving met allerlei regels. 63 00:04:13,120 --> 00:04:15,520 Dat werkt verstikkend. 64 00:04:15,640 --> 00:04:19,520 Ik vind wel dat je een paar basisregels moet hanteren... 65 00:04:19,640 --> 00:04:21,640 waar iedereen zich aan moet houden. 66 00:04:21,760 --> 00:04:26,120 Maar voor de rest moet je vooral je verstand gebruiken als bestuurder... 67 00:04:26,240 --> 00:04:30,360 en ik vind dat de bewoners van een land ook grote verantwoordelijkheid hebben. 68 00:04:34,080 --> 00:04:37,160 Maar hoe communiceer je die eigen verantwoordelijkheden en risico's? 69 00:04:37,280 --> 00:04:40,960 Hoe wapen je je tegen de valkuil van de risico-regelreflex? 70 00:04:41,080 --> 00:04:45,880 Hoe organiseer je alternatieven? Dat is een grote uitdaging voor de bestuurder. 71 00:04:46,000 --> 00:04:49,360 "Dat kan en mag absoluut niet en dat moeten we ook niet willen." 72 00:04:49,480 --> 00:04:54,640 "Wat gaat de nabije tijd brengen en hoe gaan we daar zo goed mogelijk mee om?" 73 00:05:04,720 --> 00:05:09,640 Wat is de dynamiek van de risico-regel- reflex? Wat gebeurt er in een periode... 74 00:05:09,760 --> 00:05:13,440 waarin incidenten leiden tot de roep om nieuwe ingrepen? 75 00:05:13,560 --> 00:05:15,280 De risico-regelreflex doet zich voor... 76 00:05:15,400 --> 00:05:19,440 binnen een breed scala aan onderwerpen en risico's, op alle terreinen. 77 00:05:19,560 --> 00:05:24,680 Van jeugdzorg tot verkeerssituaties, voedselveiligheid en ramppreventie. 78 00:05:24,800 --> 00:05:28,800 Samen met een ervaren bestuurder en een milieuactivist van het eerste uur... 79 00:05:28,920 --> 00:05:30,440 onderzoeken we een bekende casus. 80 00:05:30,560 --> 00:05:32,600 Je moet nooit kijken naar economische belangen... 81 00:05:32,720 --> 00:05:35,880 maar altijd naar 'wat kan er gebeuren in de meest ernstige situatie?' 82 00:05:36,000 --> 00:05:39,200 Ik denk dat onder de druk van de publieke omstandigheden... 83 00:05:39,320 --> 00:05:44,240 bestuurders vaak willen laten zien dat ze er echt heel serieus mee bezig zijn. 84 00:05:44,360 --> 00:05:48,840 Al jarenlang protesteerden actievoerders tegen deze chloortransporten. 85 00:05:49,840 --> 00:05:52,800 En dan komt er een enorme explosie in Enschede... 86 00:05:52,920 --> 00:05:54,800 die heel bestuurlijk Nederland in paniek brengt. 87 00:05:54,920 --> 00:05:57,280 "Er ontstaat een gigantische vuurbal en een drukgolf..." 88 00:05:57,400 --> 00:06:02,200 "waardoor brand uitbreekt in het centrale bunkercomplex." 89 00:06:02,320 --> 00:06:04,280 De beelden gaan de hele wereld over. 90 00:06:04,400 --> 00:06:09,400 De vuurwerkopslagplaatsen in Nederland krijgen te maken met nieuwe regels. 91 00:06:09,520 --> 00:06:12,080 Ook domeinen die niets met de vuurwerkramp te maken hebben... 92 00:06:12,200 --> 00:06:16,600 worden ineens met andere ogen bekeken. Het chloortransport door AkzoNobel... 93 00:06:16,720 --> 00:06:20,160 dat al decennia onder de meest strenge regelgeving ter wereld opereert... 94 00:06:20,280 --> 00:06:22,600 komt onder druk. "-Ze waren al die tijd omstreden." 95 00:06:22,720 --> 00:06:25,760 "Het transport vond plaats door dichtbevolkt gebied." 96 00:06:25,880 --> 00:06:29,920 Jacques Wallage, toenmalig burgemeester van Groningen, pakt de handschoen op. 97 00:06:30,040 --> 00:06:34,360 Na een tijdje heb ik de vraag gesteld: Kan iemand mij vertellen hoe riskant dit is? 98 00:06:34,480 --> 00:06:37,440 Wat dan blijkt is precies het dilemma waar iedereen mee komt te zitten: 99 00:06:37,560 --> 00:06:42,680 De kans dat zoiets gebeurt, dat zo'n trein ontploft of uit de rails loopt... 100 00:06:42,800 --> 00:06:47,280 is heel erg klein. Maar als het gebeurt, is het onoplosbaar. 101 00:06:47,400 --> 00:06:52,560 Dan ben je van de wind afhankelijk. Dat soort debatten moet je heel zakelijk voeren. 102 00:06:52,680 --> 00:06:56,480 Zakelijk op grond van de vraag: Hoe vaak kan zoiets voorkomen? 103 00:06:56,600 --> 00:07:02,000 En als het voorkomt, hoeveel middelen heb je dan om het probleem op te lossen? 104 00:07:02,120 --> 00:07:06,200 In het geval van de chloortrein zou het bestuur machteloos staan. 105 00:07:06,320 --> 00:07:08,160 Dat was voor mij doorslaggevend. 106 00:07:08,280 --> 00:07:13,080 Ook al is de kans heel klein, je wilt niet dat je je bevolking dan niet kunt beschermen. 107 00:07:13,200 --> 00:07:15,920 Remi Poppe, al meer dan dertig jaar milieuactivist... 108 00:07:16,040 --> 00:07:18,480 en indertijd ook Tweede Kamerlid voor de SP... 109 00:07:18,600 --> 00:07:21,360 vindt dat je altijd moet uitgaan van het worstcasescenario. 110 00:07:21,480 --> 00:07:23,280 Kijk naar Chemie-Pack. 111 00:07:23,400 --> 00:07:26,600 Niemand had verwacht dat een bedrijf zo totaal in de fik zou kunnen vliegen. 112 00:07:26,720 --> 00:07:28,640 Niemand snapt het nog, bij wijze van spreken. 113 00:07:28,760 --> 00:07:32,000 Ik kan er nog wel iets over zeggen, maar... Altijd worstcase. 114 00:07:32,120 --> 00:07:36,840 Als er wat gebeurt, is het ook zo rampzalig dat je niet alle risico's kunt wegnemen. 115 00:07:36,960 --> 00:07:40,520 En daarom moet je altijd kijken of we niet kunnen voorkomen dat het risico ontstaat. 116 00:07:40,640 --> 00:07:42,040 In dit geval van chloor: 117 00:07:42,160 --> 00:07:44,840 Stoppen met die transporten en ga het maken waar je het nodig hebt. 118 00:07:45,320 --> 00:07:49,040 Belangenverenigingen en lobbyisten blazen oude doelen nieuw leven in... 119 00:07:49,160 --> 00:07:51,560 op momenten dat de actualiteit daar kansen voor geeft... 120 00:07:51,680 --> 00:07:53,560 en de veiligheid in het geding lijkt. 121 00:07:53,680 --> 00:07:55,680 Overal zijn we langs de sporen mensen gaan informeren... 122 00:07:55,800 --> 00:07:58,560 over wat de risico's zijn, die niemand kent. 123 00:07:58,680 --> 00:08:02,560 Daar zijn ook de lokale bestuurders zo van geschrokken. 124 00:08:02,680 --> 00:08:05,200 'Ja, dat moeten we zo niet meer willen.' 125 00:08:05,320 --> 00:08:09,720 Dat komt omdat politici doodsbang zijn... 126 00:08:09,840 --> 00:08:13,520 om het stempel te krijgen dat ze het niet zo nauw nemen met de veiligheid. 127 00:08:13,640 --> 00:08:18,400 Soms kun je risico's politiek verkopen als iets wat sexy is... 128 00:08:18,520 --> 00:08:22,160 maar in verreweg de meeste gevallen zijn ze politiek gezien dodelijk. 129 00:08:22,280 --> 00:08:26,960 Dat door heel veel mensen telkens wordt gewezen op worstcasescenario's. 130 00:08:27,080 --> 00:08:29,600 Als het misgaat, zijn de effecten groot. 131 00:08:29,720 --> 00:08:34,480 Als je die redenering doortrekt, kun je geen chemische industrie in Nederland hebben. 132 00:08:34,600 --> 00:08:37,960 Want bij elke vorm van ongevallen in de chemische industrie... 133 00:08:38,080 --> 00:08:40,120 kunnen heel veel mensen om het leven komen. 134 00:08:40,240 --> 00:08:41,800 Bestuurders hebben gauw de neiging om te zeggen: 135 00:08:41,920 --> 00:08:45,920 'Gaat u maar rustig slapen, we hebben alles in de hand, het risico is minimaal.' 136 00:08:46,040 --> 00:08:50,440 Dat is niet het geval. Als Chemie-Pack brandt zegt de burgemeester: 137 00:08:50,560 --> 00:08:52,040 'Er is geen gevaar voor de gezondheid.' 138 00:08:52,160 --> 00:08:54,120 Terwijl je achter hem die vlammen op zag doemen. 139 00:08:54,240 --> 00:08:59,520 Dat maakt de overheid onbetrouwbaar en de onrust bij de bevolking des te groter. 140 00:08:59,640 --> 00:09:02,360 De SP mobiliseerde duizenden burgers met spandoeken... 141 00:09:02,480 --> 00:09:06,720 en protesten langs de weg. Hoe ga je daar als bestuurder mee om? 142 00:09:06,840 --> 00:09:10,400 "Afgelopen nacht heeft de laatste chloortrein door Nederland gereden." 143 00:09:10,520 --> 00:09:12,840 "De omstreden transporten zijn niet langer nodig..." 144 00:09:12,960 --> 00:09:16,880 "nu AkzoNobel een nieuwe chloorfabriek heeft gebouwd in Delfzijl." 145 00:09:17,000 --> 00:09:19,440 "De productielocatie in Hengelo wordt gesloten." 146 00:09:19,560 --> 00:09:22,880 "Bijna 300 arbeidsplaatsen gingen daar verloren." 147 00:09:23,000 --> 00:09:26,880 In het geval van de chloortrein vonden bestuurders en activisten elkaar. 148 00:09:27,000 --> 00:09:31,000 Als je voor de productie van chloor alternatieven hebt... 149 00:09:31,120 --> 00:09:33,320 dan met dat spul door steden te rijden... 150 00:09:33,440 --> 00:09:37,080 vind ik het van groot belang dat dat alternatief gepakt wordt. 151 00:09:37,200 --> 00:09:40,920 Minister Pronk heeft er een flink bedrag voor uitgetrokken om dat te doen. 152 00:09:41,040 --> 00:09:44,120 En ik geloof dat dat wijsheid is. We leven in een heel dichtbevolkt land. 153 00:09:44,240 --> 00:09:49,280 Je moet dus heel secuur kijken: Welke spullen moet je echt transporteren... 154 00:09:49,400 --> 00:09:52,160 en voor welke kun je structurele maatregelen nemen. 155 00:09:52,280 --> 00:09:55,280 Dus ik zou ook nog steeds adviseren om zoiets te doen. 156 00:09:55,400 --> 00:09:59,080 Er zijn 300 arbeidsplaatsen verdwenen. Waar is Hengelo in deze discussie? 157 00:09:59,200 --> 00:10:01,840 Die zijn gewoon werkgelegenheid kwijtgeraakt. 158 00:10:01,960 --> 00:10:05,880 Dan denk je: Oké, dat is geld. Maar geld is ook gezondheid en veiligheid. 159 00:10:06,000 --> 00:10:08,920 Daar is een keuze tussen veiligheid A en veiligheid B. 160 00:10:09,040 --> 00:10:12,240 En veiligheid B is moeilijker te zien. 161 00:10:12,360 --> 00:10:14,800 Dat zijn banen waardoor mensen betere inkomens hebben... 162 00:10:14,920 --> 00:10:17,880 waardoor ze gezonder eten, waardoor ze betere scholing krijgen. 163 00:10:18,000 --> 00:10:22,400 Daar heeft zo'n regio uiteindelijk veel meer aan dan dat hele hypothetische scenario... 164 00:10:22,520 --> 00:10:24,080 waarin niet alleen die trein ontspoort... 165 00:10:24,200 --> 00:10:26,280 maar ook nog eens op zo'n gruwelijke manier ontspoort... 166 00:10:26,400 --> 00:10:30,560 dat al die veiligheidsmaatregelen in die wagons omzeild worden... 167 00:10:30,680 --> 00:10:34,640 en er uiteindelijk een ongelooflijke explosie gaat plaatsvinden. 168 00:10:34,760 --> 00:10:37,040 Je kunt ervoor kiezen om dat beeld leidend te maken... 169 00:10:37,160 --> 00:10:40,320 maar dan moet je mij niet vertellen dat dat proportioneel en objectief is. 170 00:10:40,440 --> 00:10:46,960 Dus dit was een door een incident, de vuurwerkramp, aangedreven reflex... 171 00:10:47,080 --> 00:10:52,040 die werd versterkt door, we noemen dat 'veiligheid als camouflage'... 172 00:10:52,160 --> 00:10:55,720 door de inbreng van actiegroepen die hier hun kans schoon zagen. 173 00:10:56,720 --> 00:10:59,560 De risico-regelreflex komt voort uit de overtuiging... 174 00:10:59,680 --> 00:11:02,840 dat risico's altijd verder verkleind moeten worden. 175 00:11:02,960 --> 00:11:04,680 Daardoor kan je in een fuik zwemmen... 176 00:11:04,800 --> 00:11:08,920 van 'maatregelen nemen' en 'daadkracht tonen' waar je vervolgens niet meer uitkomt. 177 00:11:09,040 --> 00:11:12,800 Maar hoe blijf je autonoom als bestuurder? En hoe toon je regentenmoed? 178 00:11:12,920 --> 00:11:17,320 Hoewel veel bestuurders de theorie goed kennen, is de praktijk vaak weerbarstiger. 179 00:11:33,040 --> 00:11:36,000 Ik denk dat risico nemen een onderdeel is van kunst maken. 180 00:11:36,120 --> 00:11:39,600 We zijn allemaal iets aan het maken wat op het moment dat we beginnen er nog niet is. 181 00:11:39,720 --> 00:11:42,440 Je springt als het ware in het diepe... 182 00:11:42,560 --> 00:11:45,840 en je gaat heel hard zwemmen want je moet de overkant bereiken. 183 00:11:45,960 --> 00:11:50,440 Maar hoe die weg gaat, van het een naar het ander, dat ontdek je in het moment. 184 00:11:51,400 --> 00:11:56,520 Voor dansers is het heel belangrijk dat ze buiten de bekende kaders kunnen denken. 185 00:11:56,640 --> 00:12:00,120 Dat ze durven vrijheid te nemen in het ontdekken wat hun grenzen zijn... 186 00:12:00,240 --> 00:12:02,520 en daar voorbij kunnen denken. 187 00:12:02,640 --> 00:12:07,200 Dansen is een fysiek vak en je lichaam is je instrument... 188 00:12:07,320 --> 00:12:09,840 dus moet je er wel zorgvuldig mee omgaan. 189 00:12:11,720 --> 00:12:16,000 Ik moet altijd vooruit denken. Ik moet verder zijn dan de wereld om mij heen... 190 00:12:16,120 --> 00:12:18,080 want je moet niet reageren op wat er is... 191 00:12:18,200 --> 00:12:24,320 je moet eigenlijk zelf al de mentale bewegingen tot stand brengen. 192 00:12:25,400 --> 00:12:30,240 Ik heb wel geleerd door de jaren heen dat ik moet vertrouwen op m'n eigen instinct... 193 00:12:30,360 --> 00:12:35,040 en m'n eigen intuïtie. Dus dat vraagt een soort fingerspitzengefühl... 194 00:12:35,160 --> 00:12:39,200 en ook een soort lef om een beleid uit te stippelen waar je naartoe wilt. 195 00:12:39,320 --> 00:12:43,200 En als artistiek leider is het heel belangrijk dat je niet in het moment wacht... 196 00:12:43,320 --> 00:12:47,200 maar je moet alles vooruit zijn. Daar zit natuurlijk ook een risico in. 197 00:12:49,280 --> 00:12:53,800 Voor kunstenaars is risico nemen dus een voorwaarde voor groei en verdieping. 198 00:12:53,920 --> 00:12:57,920 Ook op andere gebieden kan het heel positief zijn om risico's te accepteren. 199 00:12:58,040 --> 00:13:04,160 Er is 'n school waar ze elk fysiek contact verboden hebben, inclusief high fives. 200 00:13:04,280 --> 00:13:06,680 In Nieuw-Zeeland bijvoorbeeld groeide de overtuiging... 201 00:13:06,800 --> 00:13:10,040 dat er eigenlijk te veel regels waren om kinderen te beschermen. 202 00:13:10,160 --> 00:13:15,600 Ze klimmen zo hoog als ze kunnen, en in veel gevallen nog hoger. 203 00:13:15,720 --> 00:13:18,320 Niet stiekem, maar in het volle zicht. 204 00:13:18,440 --> 00:13:22,560 Eigenlijk zijn er geen regels. -Er zijn helemaal geen regels. 205 00:13:23,360 --> 00:13:26,640 We knijpen inmiddels bij zo'n beetje alles een oogje toe... 206 00:13:26,760 --> 00:13:32,520 want geen van de dingen die ze doen, is echt een probleem. 207 00:13:32,640 --> 00:13:38,120 Als je ze als kasplantjes behandelt en ze nooit de kans krijgen om zich te bezeren... 208 00:13:38,240 --> 00:13:41,400 ontneem je ze veel leermogelijkheden. 209 00:13:41,520 --> 00:13:44,480 Kinderen die mogen rennen en klimmen zullen ook wel eens vallen. 210 00:13:44,600 --> 00:13:46,000 Hoe gaan ouders daar mee om? 211 00:13:46,120 --> 00:13:52,560 Als ouders zijn we blij dat hij wel eens valt, want zo leert hij tenminste z'n lesje. 212 00:13:52,680 --> 00:13:55,560 Na enige tijd maakte de school de balans op: 213 00:13:55,680 --> 00:13:59,680 Het concentratieniveau van de kinderen werd beter. Er werd minder gepest. 214 00:13:59,800 --> 00:14:04,600 Het zelfvertrouwen ging omhoog en het aantal verwondingen werd veel kleiner. 215 00:14:17,200 --> 00:14:18,720 Net als een school haar kinderen... 216 00:14:18,840 --> 00:14:22,800 kan en moet ook een overheid niet burgers willen inpakken in een grote dot watten... 217 00:14:22,920 --> 00:14:25,120 tot er niets meer kan gebeuren. 218 00:14:25,240 --> 00:14:29,960 Hoe maak je van een risico iets positiefs? Keuzevrijheid is de kern hierin. 219 00:14:30,080 --> 00:14:34,400 In Wijchen werd een wijk gebouwd direct naast een hogedrukgasleiding. 220 00:14:34,520 --> 00:14:36,560 Groot voordeel was de ligging 'buiten'... 221 00:14:36,680 --> 00:14:39,680 maar toch dicht bij het centrum van Wijchen en alle uitvalswegen. 222 00:14:39,800 --> 00:14:43,360 De gemeente deelde de informatie expliciet met de inwoners... 223 00:14:43,480 --> 00:14:46,680 en zij tekenden een verklaring bij hun koopcontract. 224 00:14:46,800 --> 00:14:49,280 De kans op een gasexplosie, hoe klein ook... 225 00:14:49,400 --> 00:14:52,600 werd zo een risico dat de huizenbezitters bewust namen. 226 00:14:52,720 --> 00:14:56,000 Het is een unieke kans geweest om een mooi huis te hebben. 227 00:14:56,120 --> 00:14:59,800 Ik denk ook dat je wel moet omdat in Nederland anders ruimtetekort komt. 228 00:14:59,920 --> 00:15:04,120 Schiet dat risico wel eens door uw hoofd? -Ja, daar denken we niet over na. 229 00:15:04,240 --> 00:15:06,720 Er kan altijd overal iets vreselijks gebeuren. 230 00:15:06,840 --> 00:15:10,520 Het is hier gewoon heel fijn wonen en het zijn heel mooie woningen, dus. 231 00:15:10,640 --> 00:15:12,400 Geen angst of zo. 232 00:15:12,520 --> 00:15:14,640 Wat je in het voorbeeld van Wijchen heel mooi ziet... 233 00:15:14,760 --> 00:15:19,760 is dat wij te vaak risico's geïsoleerd van de rest van het vraagstuk behandelen. 234 00:15:19,880 --> 00:15:22,040 En als iemand aan jou vraagt: 235 00:15:22,160 --> 00:15:27,440 'Wil je liever meer of minder kans om met een explosie om het leven te komen?' 236 00:15:27,560 --> 00:15:30,160 Dan zijn er weinig mensen die zeggen: Doe mij maar meer. 237 00:15:30,280 --> 00:15:33,800 Dus als je het isoleert, is iedereen voor meer veiligheid. 238 00:15:33,920 --> 00:15:36,800 De enige manier waarop je er goed mee kan omgaan... 239 00:15:36,920 --> 00:15:39,760 is door het voortdurend ook aan de baten van dat risico te koppelen. 240 00:15:39,880 --> 00:15:43,080 En er zitten aan alle risico's die wij nemen, baten. 241 00:15:43,200 --> 00:15:46,680 Dus je kan ook nooit straffeloos een risico terugdringen zonder iets te verliezen. 242 00:15:46,800 --> 00:15:49,000 Het heeft dus waarschijnlijk niet zoveel zin... 243 00:15:49,120 --> 00:15:53,280 mensen te proberen voor te lichten over wat risico's inhouden. 244 00:15:53,400 --> 00:15:56,640 Maar als je de andere kant van het verhaal laat zien... 245 00:15:56,760 --> 00:16:01,440 zullen de meeste mensen zeggen: Goh, zo had ik het niet bekeken. 246 00:16:01,560 --> 00:16:04,160 En als de ongerustheid eenmaal weg is... 247 00:16:04,280 --> 00:16:08,080 is men vaak wel bereid om de beleidsmakers de ruimte te geven. 248 00:16:13,880 --> 00:16:18,840 Maar stel dat het dan toch misgaat? Wat doe je dan als bestuurder? 249 00:16:40,720 --> 00:16:45,680 We zouden als samenleving moeten leren om de illusie van controle los te laten. 250 00:16:45,800 --> 00:16:47,720 Aanvankelijk is beheersing effectief... 251 00:16:47,840 --> 00:16:49,400 maar vanaf een gegeven niveau van beheersing... 252 00:16:49,520 --> 00:16:53,080 voegt meer controle niets toe en zal zelfs averechts werken. 253 00:16:53,200 --> 00:16:57,240 De opstapelende maatregelen geven alleen de illusie van controle... 254 00:16:57,360 --> 00:16:59,720 en die illusie wordt versterkt zolang er niets gebeurt. 255 00:16:59,840 --> 00:17:03,360 Daarom zijn juist onderzoek, weloverwogenheid en tijd durven nemen... 256 00:17:03,480 --> 00:17:06,920 essentiële elementen om de risico-regelreflex te vermijden. 257 00:17:07,040 --> 00:17:11,640 Maar zie die tijd maar eens te krijgen in dit tijdperk van Twitter en ingelaste journaals. 258 00:17:14,040 --> 00:17:19,080 De meeste journalisten eisen zo'n beetje gelijk een antwoord. 259 00:17:19,200 --> 00:17:23,200 Ik vind dat vervelend. Ik vind dat lastig. 260 00:17:23,320 --> 00:17:25,560 Misschien dat we hier bij RTL Nieuws daar ook aan meedoen... 261 00:17:25,680 --> 00:17:29,160 maar ik ben daar zelf niet zo'n groot voorstander van. 262 00:17:29,280 --> 00:17:33,520 Die atmosfeer van 'wie heeft deze fout gemaakt en die moet dan hangen'... 263 00:17:33,640 --> 00:17:37,840 als je die geleidelijk aan kunt overstijgen door te zeggen: ' Dit is echt heel ernstig... 264 00:17:37,960 --> 00:17:41,520 we moeten precies weten hoe 't is gegaan, we moeten er ook van kunnen leren'... 265 00:17:41,640 --> 00:17:46,240 dan kun je de publieke opinie voor een deel meenemen in dat feitelijke proces. 266 00:17:46,360 --> 00:17:49,480 Maar het blijft elke keer opnieuw een uitdaging... 267 00:17:49,600 --> 00:17:51,920 want de emoties spatten in je gezicht. 268 00:17:52,040 --> 00:17:57,040 En je hebt dus de neiging om op datzelfde emotionele niveau te reageren. 269 00:17:57,160 --> 00:18:00,280 Dat overkwam burgemeester Janssen in Zeist bijvoorbeeld... 270 00:18:00,400 --> 00:18:02,680 toen twee jonge inwoners van zijn gemeente... 271 00:18:02,800 --> 00:18:05,200 werden vermoord door een geesteszieke vader. 272 00:18:05,320 --> 00:18:08,320 Niet alleen Zeist, maar het hele land keek met hem mee. 273 00:18:08,440 --> 00:18:10,400 Achter de schermen mag je best groot zijn... 274 00:18:10,520 --> 00:18:14,760 omdat er achter de schermen heel veel geregeld moet worden. 275 00:18:14,880 --> 00:18:19,360 Maar zorg er in hemelsnaam voor dat je voor de schermen zo klein mogelijk bent. 276 00:18:19,480 --> 00:18:25,920 Want wie ben je als je daar bestuurlijk je rol in moet spelen, moet vervullen... 277 00:18:26,040 --> 00:18:29,440 dat staat natuurlijk in geen draaiboek beschreven. 278 00:18:29,560 --> 00:18:32,040 Geen protocol gaat daarover. 279 00:18:32,160 --> 00:18:35,400 Dat moeten we ook niet doen. Dus laat je hart spreken. 280 00:18:35,520 --> 00:18:37,120 "Met een kaars voor het raam..." 281 00:18:37,240 --> 00:18:41,280 "hebben inwoners van Zeist zojuist de broertjes Julian en Ruben herdacht." 282 00:18:41,400 --> 00:18:45,720 "Over wie schuldig is zijn geen vragen meer. Dat is de vader." 283 00:18:45,840 --> 00:18:47,960 "Maar de vraag of z'n daad misschien voorkomen..." 284 00:18:48,080 --> 00:18:50,960 "of op z'n minst voorzien had kunnen worden wordt wel gesteld." 285 00:18:51,080 --> 00:18:56,280 Wat ik heel erg moeilijk vond, is om weg te blijven bij die schuldvraag. 286 00:18:56,400 --> 00:19:02,080 Ik heb daar ook met Jeugdzorg over gesproken, met de reclassering... 287 00:19:02,200 --> 00:19:06,080 met hulpverleners, ook met de school en de sportvereniging. 288 00:19:06,200 --> 00:19:07,880 En ik heb altijd gezegd... 289 00:19:08,000 --> 00:19:13,280 Dat is 'n zelfs nog voor meer interpretaties vatbare reactie van mij geweest. 290 00:19:13,400 --> 00:19:16,600 Ik heb gezegd: Alle vragen zullen ook echt beantwoord worden. 291 00:19:16,720 --> 00:19:18,120 Maar alles op z'n tijd. 292 00:19:18,240 --> 00:19:19,640 Wat ik heel mooi vond... 293 00:19:19,760 --> 00:19:25,080 is dat ze niet koele regentenreacties vertoonden... 294 00:19:25,200 --> 00:19:28,560 en afstand hielden tot het sentiment... 295 00:19:28,680 --> 00:19:32,600 wat door allerlei mensen wordt aanbevolen als wenselijk. 296 00:19:32,720 --> 00:19:36,240 Wat ik juist mooi vind is dat zij de emotie die op dat moment leeft, stileren. 297 00:19:36,360 --> 00:19:39,520 Dus ze gaan 'm niet een op een spiegelen in het politieke proces... 298 00:19:39,640 --> 00:19:43,480 ze gaan niet roepen dat het verschrikkelijk is, onacceptabel en er moet iets gebeuren. 299 00:19:43,600 --> 00:19:47,040 Maar ze gaan ook niet daar met een soort kille redelijkheid op reageren. 300 00:19:47,160 --> 00:19:52,640 Zij stileren de emotie en daardoor kunnen burgers zichzelf herkennen in dat proces. 301 00:19:52,760 --> 00:19:56,360 Het openbaar bestuur, de volksvertegenwoordiger aan de ene kant... 302 00:19:56,480 --> 00:20:00,000 en de wethouders en burgemeesters of de ministers aan de andere kant... 303 00:20:00,120 --> 00:20:03,280 moet nou juist dat proces organiseren. 304 00:20:03,400 --> 00:20:07,840 Met andere woorden, meteen reageren op al die emoties... 305 00:20:07,960 --> 00:20:13,720 helpt niet om de ruimte te maken om zorgvuldig met een incident om te gaan. 306 00:20:13,840 --> 00:20:19,040 Vaak heeft de risico-regelreflex een dramatische aanleiding. Iemand verdrinkt... 307 00:20:19,160 --> 00:20:23,480 een festival wordt getroffen door een storm met doden en gewonden tot gevolg. 308 00:20:23,600 --> 00:20:27,320 Dat gebeurde bij het Belgische festival Pukkelpop in 2011... 309 00:20:27,440 --> 00:20:30,800 waar vijf mensen overlijden bij een plotselinge onweersstorm. 310 00:20:30,920 --> 00:20:34,040 Hoewel in de Nederlandse media een stevig debat losbreekt... 311 00:20:34,160 --> 00:20:36,520 over de schuldvraag en de verantwoordelijkheid... 312 00:20:36,640 --> 00:20:38,800 blijft een beleidsreactie uit. 313 00:20:38,920 --> 00:20:43,960 Langzaam overwint de nieuwe framing: Dat dergelijk noodweer echt onvoorzien is. 314 00:20:44,080 --> 00:20:45,600 Eigenlijk zou je met elkaar moeten afspreken... 315 00:20:45,720 --> 00:20:49,960 dat je na een incident minstens een jaar wacht met nieuwe regelgeving... 316 00:20:50,080 --> 00:20:53,920 zodat je even de tijd neemt om te kijken of iets nog een probleem is... 317 00:20:54,040 --> 00:20:56,440 en of men nog steeds die regelgeving wil. 318 00:20:56,560 --> 00:21:00,600 De risico-regelreflex kan ook opduiken zonder bijzondere aanleiding. 319 00:21:00,720 --> 00:21:03,360 Dan komen er maatregelen die een risico verminderen... 320 00:21:03,480 --> 00:21:07,640 maar waarbij niet wordt gelet op de bijwerkingen. Het ministerie van VWS... 321 00:21:07,760 --> 00:21:10,920 wilde graag nachtelijke vluchten met traumahelikopters toestaan... 322 00:21:11,040 --> 00:21:14,160 waardoor artsen sneller op de plaats van het ongeluk konden zijn. 323 00:21:14,280 --> 00:21:17,040 Maar de inspectie van Verkeer en Waterstaat stond het niet toe... 324 00:21:17,160 --> 00:21:20,480 vanwege de veiligheidsregels voor helikopterplatforms. 325 00:21:20,600 --> 00:21:23,320 Staatssecretaris Atsma liet dit dilemma onderzoeken... 326 00:21:23,440 --> 00:21:25,880 en probeerde tot een afweging van beide belangen te komen. 327 00:21:26,000 --> 00:21:31,840 Het probleem was dat het ene ministerie de voordelen had van dat vliegen 's nachts... 328 00:21:31,960 --> 00:21:34,920 terwijl de nadelen bij een ander ministerie lagen. 329 00:21:35,040 --> 00:21:37,400 Het is heel menselijk om dan te denken: 330 00:21:37,520 --> 00:21:41,280 We willen geen narigheid, dus als je het verbod handhaaft, kan er niks misgaan. 331 00:21:41,400 --> 00:21:46,600 Heel simpel. Als dat uitgezocht is, moet je ook durven zeggen: 332 00:21:46,720 --> 00:21:49,960 We hebben het goed bekeken, het wordt goed gedaan... 333 00:21:50,080 --> 00:21:53,760 maar er blijft een klein risico en dat weegt op tegen de voordelen. 334 00:21:53,880 --> 00:21:55,800 Het kan dus gebeuren dat er iemand doodgaat. 335 00:21:55,920 --> 00:21:59,120 "De traumahelikopters van de ziekenhuizen in Amsterdam en Groningen..." 336 00:21:59,240 --> 00:22:00,800 "mogen 's nachts weer vliegen." 337 00:22:00,920 --> 00:22:04,200 "De helikopters bleven sinds vorig jaar november 's nachts aan de grond..." 338 00:22:04,320 --> 00:22:08,320 "omdat landen op het dak van de ziekenhuizen te gevaarlijk zou zijn." 339 00:22:08,440 --> 00:22:12,000 "Maar deskundigen hebben Atsma verzekerd dat dat niet zo is." 340 00:22:12,120 --> 00:22:15,760 Als er een nieuw risico ontstaat, roept dat al snel NIMBY-gedrag op. 341 00:22:15,880 --> 00:22:20,440 'Not in my backyard.' Mensen willen geen risico's in hun achtertuin. 342 00:22:20,560 --> 00:22:23,160 Maar toch zal er altijd een achtertuin gevonden moeten worden... 343 00:22:23,280 --> 00:22:26,320 om problemen te verhelpen of op te lossen. 344 00:22:26,440 --> 00:22:29,800 De burgemeester van Leiden kreeg zo'n probleem in zijn schoot geworpen. 345 00:22:29,920 --> 00:22:32,800 Die veroordeelde pedoseksueel woont sinds kort in Leiden... 346 00:22:32,920 --> 00:22:34,920 en de burgemeester gaf daar toestemming voor. 347 00:22:35,040 --> 00:22:38,360 Er ontstond een hoop commotie toen z'n adres uitlekte. 348 00:22:38,480 --> 00:22:42,160 Hoewel ik besloot de komst in het diepste geheim te laten plaatsvinden... 349 00:22:42,280 --> 00:22:45,400 heb ik toch heel nadrukkelijk stilgestaan bij het scenario... 350 00:22:45,520 --> 00:22:48,920 dat ik het als mijn voorgenomen beslissing bekend zou maken. 351 00:22:49,040 --> 00:22:53,080 Hij heeft gekozen voor z'n eigen principe en niet voor de emotie van anderen. 352 00:22:53,200 --> 00:22:55,840 En zijn principe is dat mensen als Benno L... 353 00:22:55,960 --> 00:22:58,320 moeten kunnen terugkeren in de samenleving... 354 00:22:58,440 --> 00:23:01,760 wanneer dat geen gevaar oplevert. En ook na heroverweging... 355 00:23:01,880 --> 00:23:05,840 is hij tot de conclusie gekomen dat aan die voorwaarde is voldaan. 356 00:23:05,960 --> 00:23:09,360 Het is niet leuk, maar die man moet toch ergens wonen. 357 00:23:09,480 --> 00:23:13,160 Heel veel van die situaties kun je van tevoren al aan zien komen. 358 00:23:13,280 --> 00:23:15,600 Niet per se dat concrete risico, maar wel het feit... 359 00:23:15,720 --> 00:23:19,560 dat je met bepaalde vormen van leed geconfronteerd gaat worden... 360 00:23:19,680 --> 00:23:23,920 en dat de overheid een reactie nodig heeft. Die kun je van tevoren al articuleren. 361 00:23:24,040 --> 00:23:27,720 Je kan aangeven waarom je sommige risico's wel neemt en andere niet. 362 00:23:27,840 --> 00:23:29,680 En die morele boodschappen... 363 00:23:29,800 --> 00:23:33,360 'waarom vind ik het acceptabel dat ik dit van burgers vraag' bijvoorbeeld... 364 00:23:33,480 --> 00:23:37,880 kun je maken en dan heb je ze op het moment dat er onder heel hoge tijdsdruk... 365 00:23:38,000 --> 00:23:40,040 en met heel veel media-aandacht gereageerd moet worden. 366 00:23:40,160 --> 00:23:42,960 Wees dus ook een beetje moedig. Dat hoort erbij. 367 00:23:43,080 --> 00:23:48,040 En het kan zelfs zijn dat dat aan het eind je politiek de kop kost. 368 00:23:48,160 --> 00:23:52,360 Maar ik heb zelf wel zoiets: Als je doet wat volgens jou nodig is... 369 00:23:52,480 --> 00:23:57,200 en je kunt dat tegenover jezelf verantwoorden... 370 00:23:57,320 --> 00:24:02,520 dan zou ik die keuze maken en me niet laten gebruiken voor de waan van de dag. 371 00:24:02,640 --> 00:24:04,040 Daar moeten we vanaf. 372 00:24:04,160 --> 00:24:08,840 Je moet sterk in je schoenen staan om niet aan de risico-regelreflex toe te geven. 373 00:24:08,960 --> 00:24:11,880 Veel goede voorbeelden laten zien hoe dat kan. 374 00:24:12,000 --> 00:24:14,520 Blijf trouw aan de essenties van het openbaar bestuur... 375 00:24:14,640 --> 00:24:18,480 zou een algemene conclusie kunnen zijn. Wees een invoelend bestuurder... 376 00:24:18,600 --> 00:24:21,320 maar maak afwegingen vanuit het algemeen belang. 377 00:24:21,440 --> 00:24:24,840 Vergelijk risico's en wees daar duidelijk over. 378 00:24:24,960 --> 00:24:27,920 Lees de handreikingen van het programma Risico's en Verantwoordelijkheden... 379 00:24:28,040 --> 00:24:30,280 en ga in gesprek met medebestuurders. 380 00:24:30,400 --> 00:24:33,640 Een minder risicomijdend en incidentgedreven bestuur... 381 00:24:33,760 --> 00:24:38,640 maakt Nederland een land met meer kansen en mogelijkheden.