1 00:00:00,210 --> 00:00:03,210 Zoals al gezegd heb ik zojuist een uurtje geleden 2 00:00:03,210 --> 00:00:07,320 mijn eindverslag aangeboden aan de voorzitter van de Tweede Kamer van de Staten-Generaal. 3 00:00:07,320 --> 00:00:16,480 En met dit verslag rond ik mijn werkzaamheden af als informateur, waartoe de Tweede Kamer mij op 6 april opdracht gaf. 4 00:00:16,480 --> 00:00:21,320 De aanbieding van dat verslag is iets later geworden dan ik had geplant. 5 00:00:21,320 --> 00:00:26,240 Maximaal drie weken, was de opdracht. Ik dacht daar ruim binnen te blijven, 6 00:00:26,240 --> 00:00:35,040 maar de redenen voor deze vertraging zijn u als parlementaire pers ongetwijfeld niet ontgaan. 7 00:00:35,040 --> 00:00:42,480 Ik begin met de conclusie. Mijn conclusie is: de inhoudelijke informatie kan van start. 8 00:00:42,480 --> 00:00:47,840 En de conclusie is gebaseerd allereerst op de wens van de overgrote meerderheid van de fractievoorzitters 9 00:00:47,840 --> 00:00:52,040 om in de komende fase van de formatie de nadruk te leggen op de inhoud, 10 00:00:52,040 --> 00:00:59,560 de grote problemen die dringend om een oplossing vragen, voorop de gevolgen van de coronacrisis. 11 00:00:59,560 --> 00:01:03,440 De weg uit de crisis als prioriteit. 12 00:01:03,440 --> 00:01:11,320 Daarnaast is de conclusie gebaseerd op de vaststelling dat het demissionair kabinet beperkt is in zijn politieke slagkracht. 13 00:01:11,320 --> 00:01:17,800 Op korte termijn zal het een voorstel aan de Kamer doen voor een volgende fase aan steunmaatregelen, 14 00:01:17,800 --> 00:01:24,720 maar een verdergaand voorstel voor een herstel- of transitiebeleid kan niet van hen worden verwacht. 15 00:01:24,720 --> 00:01:30,520 Wat tot dat beleid moet behoren is een politieke keuze, waarover de meningen uiteenlopen. 16 00:01:30,520 --> 00:01:33,800 Ik heb dat in paragraaf zeven uiteengezet. 17 00:01:33,800 --> 00:01:38,680 Tegelijkertijd kan het transitiebeleid niet worden gewacht op het nieuwe kabinet. 18 00:01:38,680 --> 00:01:42,480 Dat zou ten koste gaan van zowel de mensen die dreigen hun baan te verliezen, 19 00:01:42,480 --> 00:01:47,480 als van het weer opstarten en herstellen van bedrijven en culturele instellingen. 20 00:01:47,480 --> 00:01:55,000 Vanwege de urgentie moet het transitiebeleid een centraal onderwerp in deze fase van de formatie zijn. 21 00:01:55,000 --> 00:01:59,600 Vandaar de aanbeveling om een informateur allereerst te belasten, ik citeer: 22 00:01:59,600 --> 00:02:04,440 ‘in samenwerking met departementen en gebruikmakend van bestaande rapporten en adviezen 23 00:02:04,440 --> 00:02:08,400 brede overeenstemming te zoeken voor een transitiebeleid’. 24 00:02:10,080 --> 00:02:16,000 De basis voor mijn werkzaamheden was de opdracht van de Kamer die luidt: 25 00:02:16,000 --> 00:02:22,440 ‘op welke wijze de vorming van een kabinet kan plaatsvinden en hierbij in het bijzonder te onderzoeken of, en zo ja, 26 00:02:22,440 --> 00:02:27,800 onder welke voldoende vertrouwen tussen partijen bestaat of weer kan ontstaan, 27 00:02:27,800 --> 00:02:31,755 om een breed gedragen weg uit de impasse te vinden’. 28 00:02:31,755 --> 00:02:39,120 Mijn werkzaamheden ben ik begonnen met het eerste deel van de opdracht die betrekking heeft op de manier van formeren. 29 00:02:39,120 --> 00:02:45,200 Vervolgens ben ik aan de slag gegaan met het tweede deel van de opdracht; die over het vertrouwen tussen partijen. 30 00:02:45,200 --> 00:02:51,640 En de gedachte daarachter was ‘naarmate er meer duidelijkheid en overeenstemming ontstaat over het eerste deel, 31 00:02:51,640 --> 00:02:56,880 komt ook meer zicht op de beantwoording van het tweede deel van de opdracht’. 32 00:02:59,200 --> 00:03:03,200 Het eerste deel gaat over de gevolgen van een nieuwe bestuursstijl. 33 00:03:04,880 --> 00:03:11,760 Die eerste ronde van gesprekken heeft geleid tot een notitie die u kent over de mogelijke consequenties 34 00:03:11,760 --> 00:03:16,040 van een breed-gedeelde wens voor meer dualisme en een andere bestuursstijl. 35 00:03:16,040 --> 00:03:24,440 Eigenlijk vanuit de vraag; weet u waarvoor u pleit? En de consequenties daarvan. 36 00:03:24,440 --> 00:03:28,440 Deze notitie van 19 april is daarna met de fractievoorzitters besproken 37 00:03:28,440 --> 00:03:33,240 en vervolgens zijn de resultaten verwerkt in dit eindverslag. 38 00:03:33,240 --> 00:03:39,200 Meer dualisme tussen parlement en regering. Een regeerakkoord op hoofdlijnen. 39 00:03:39,200 --> 00:03:49,200 Wat betekent dat voor het formatieproces dat de ruimte voor die omslag bepaalt, maar ook een uiting van die omslag moet zijn? 40 00:03:49,200 --> 00:03:55,440 In paragraaf vier van het verslag komt de vraag aan de orde hoe een regeerakkoord op hoofdlijnen eruit zou kunnen zien. 41 00:03:55,440 --> 00:04:02,440 Problemen voorop, regelingen pas aan het eind. De omvang is wat mij betreft secundair. 42 00:04:02,440 --> 00:04:08,080 In paragraaf vijf heb ik geprobeerd een aantal voorwaarden voor meer dualisme te formuleren. 43 00:04:08,080 --> 00:04:13,240 Daarvoor is allereerst het besef nodig dat ieder van de huidige bestuurscultuur onderdeel is. 44 00:04:13,240 --> 00:04:23,200 Ik zei u de vorige persconferentie al, ook u deel van het probleem vormt en dus mogelijk ook deel van de oplossing. 45 00:04:23,200 --> 00:04:32,880 Ik wijs alleen al naar de coalitieoverleg op maandagochtend, wat niet alleen toe te rekenen is aan de minister-president, 46 00:04:32,880 --> 00:04:39,400 maar ook aan fractievoorzitters en Kamerleden uit de coalitiepartijen die daar allemaal gebruik van maakten. 47 00:04:39,400 --> 00:04:43,160 Een meer open bestuurscultuur en meer dualisme heeft dus gevolgen 48 00:04:43,160 --> 00:04:48,200 zowel voor de verhouding tussen partijen als tussen Kamer en kabinet. 49 00:04:48,200 --> 00:04:56,320 Als de controleur, de Kamer, niet verandert, zal ook de gecontroleerde, het kabinet, hetzelfde blijven. 50 00:04:56,320 --> 00:05:00,680 Maar uiteindelijk gaat het natuurlijk om het vertrouwen tussen burger en openheid. 51 00:05:00,680 --> 00:05:05,920 De democratische rechtsorde is gebaseerd op vertrouwen en matiging. 52 00:05:05,920 --> 00:05:12,720 Het lijkt er echter op dat vertrouwen en matiging hebben plaatsgemaakt voor wantrouwen en escalatie. 53 00:05:12,720 --> 00:05:17,080 Verantwoording vragen wordt vervangen door schuldigen zoeken. 54 00:05:17,080 --> 00:05:24,480 En van fouten leren wordt vervangen door afrekening. En het gevolg is dat er niets verandert. 55 00:05:25,600 --> 00:05:30,960 Het tweede deel van mijn opdracht betreft de vraag of, en zo ja, onder welke voorwaarden 56 00:05:30,960 --> 00:05:35,040 er voldoende vertrouwen tussen partijen bestaat, of weer kan ontstaan, 57 00:05:35,040 --> 00:05:39,440 om een breed-gedragen weg uit de ontstane impasse te vinden. 58 00:05:39,440 --> 00:05:43,200 Deze vraag heb ik op drie manieren proberen te beantwoorden. 59 00:05:43,200 --> 00:05:47,320 Ten eerste door een gemeenschappelijke aanpak van de grote problemen. 60 00:05:47,320 --> 00:05:52,840 En ten tweede door gemeenschappelijk gedeelde waarden of fundamentele verschillen tussen partijen. 61 00:05:52,840 --> 00:05:56,760 En ten derde door de personen die partijen vertegenwoordigen. 62 00:05:58,000 --> 00:06:02,880 Ten aanzien van het eerste heb ik u al gezegd, dat de overgrote meerderheid van de fractievoorzitters 63 00:06:02,880 --> 00:06:09,760 in de komende fase van de formatie samen wil werken aan de aanpak van grote problemen, inmiddels prioriteiten; 64 00:06:09,760 --> 00:06:13,920 het opvangen van de gevolgen van de coronacrisis. 65 00:06:13,920 --> 00:06:18,440 Dat geldt ook voor het gemeenschappelijke werken aan een nieuwe bestuursstijl. 66 00:06:18,440 --> 00:06:26,080 Overeenstemming daarover kan aan herstel van vertrouwen tussen partijen bijdragen en in dat opzicht 67 00:06:26,080 --> 00:06:34,600 is de breed-gesteunde motie Klaver-Ploumen, gesteund door veertien van de zeventien fracties gisteravond een uiting daarvan. 68 00:06:34,600 --> 00:06:41,680 De opdracht voor de volgende fase in de formatie is op die gemeenschappelijke aanpak gericht. 69 00:06:41,680 --> 00:06:44,720 Dan het vertrouwen tussen partijen. 70 00:06:44,720 --> 00:06:51,120 Tussen een aantal partijen, dat is u niet ontgaan, bestaat onvoldoende vertrouwen voor samenwerking. 71 00:06:51,120 --> 00:06:54,840 Met een beroep op fundamentele verschillen sluiten vele fractievoorzitters 72 00:06:54,840 --> 00:07:01,280 samenwerking met de PVV en Forum voor Democratie bij voorbaat uit. 73 00:07:01,280 --> 00:07:08,840 Sommigen sluiten tevens JA21 bij voorbaat uit van samenwerking. 74 00:07:08,840 --> 00:07:12,960 Andere partijen sluiten elkaar niet bij voorbaat uit, 75 00:07:12,960 --> 00:07:17,360 al achten de fractievoorzitters van Partij van de Dieren en DENK samenwerking met, 76 00:07:17,360 --> 00:07:20,640 ik citeer: ‘de VVD van Mark Rutte’, niet geloofwaardig. 77 00:07:21,720 --> 00:07:26,520 De voorzitter van de PVV-fractie acht de vraag naar mogelijke samenwerking minder relevant. 78 00:07:26,520 --> 00:07:31,520 Hij pleit consequent voor nieuwe verkiezingen. 79 00:07:31,520 --> 00:07:35,120 En ten slotte is de vraag naar personen aan de orde. 80 00:07:35,120 --> 00:07:39,840 Die vraag kan op verschillende momenten worden gesteld in de formatie. 81 00:07:39,840 --> 00:07:47,680 Breed wordt de opvatting gedeeld dat uiteindelijk partijen zelf bepalenwie mogelijk deel uit maken van het te vormen kabinet. 82 00:07:47,680 --> 00:07:52,880 De vraag naar het vertrouwen in personen spitst zich na het debat op 1 april 2021 toe 83 00:07:52,880 --> 00:07:57,360 op de vervulling van het ambt van minister-president in het nieuwe kabinet. 84 00:07:57,360 --> 00:08:01,360 Bijlage 2 gaat daarover in meer algemene zin. 85 00:08:02,800 --> 00:08:06,120 De fractievoorzitters van PVV, SP en BIJ1 86 00:08:06,120 --> 00:08:14,280 sluiten deelname of steun aan een nieuw kabinet onder leiding van demissionair minister-president bij voorbaat uit. 87 00:08:14,280 --> 00:08:19,880 Anderen gaan zover niet. Dus niet bij voorbaat 88 00:08:19,880 --> 00:08:26,320 En laten hun oordelen afhangen van de contouren van het te voeren beleid, dan wel overeenstemming 89 00:08:26,320 --> 00:08:32,720 over de ontwikkelingen naar een open bestuursstijl en meer dualistische verhoudingen tussen kabinet en Kamer. 90 00:08:32,720 --> 00:08:36,880 Dat moet dus gedurende de formatie blijken. 91 00:08:36,880 --> 00:08:43,760 Kan de huidige demissionair minister-president in die nieuwe verhoudingen een geloofwaardige rol spelen? 92 00:08:43,760 --> 00:08:50,800 Hij is immers symbool, maar, dat heb ik de eerste persconferentie ook al gezegd, 93 00:08:50,800 --> 00:08:55,760 niet de enige representant van de bestaande bestuursstijl. 94 00:08:55,760 --> 00:09:02,240 Meer dualisme en open bestuursstijl eisen een andere invulling van het minister-presidentschap. 95 00:09:02,240 --> 00:09:06,360 Ik heb daarover met de demissionair minister-president gesproken. 96 00:09:06,360 --> 00:09:12,280 Hij realiseert zich dat die omslag het nodige zal vragen, niet alleen van Kamerleden en ministers, 97 00:09:12,280 --> 00:09:17,880 of van fractievoorzitters, maar vooral ook van de toekomstig minister-president. 98 00:09:17,880 --> 00:09:22,720 Hij heeft ook tijdens het debat gisteravond aangegeven daarover na te denken 99 00:09:22,720 --> 00:09:27,120 en aangekondigd zijn gedachten op korte termijn naar voren te zullen brengen. 100 00:09:28,400 --> 00:09:29,400 Tot slot. 101 00:09:29,948 --> 00:09:35,720 Als mijn belangrijkste taak zag ik het te onderzoeken hoe het proces van kabinetsformatie 102 00:09:35,720 --> 00:09:39,480 met kans op succes van start kan gaan. 103 00:09:39,480 --> 00:09:42,440 En dat wordt tijd, zes weken na de verkiezingen. 104 00:09:42,760 --> 00:09:46,720 Conclusie: inhoudelijke informatie kan van start. 105 00:09:46,720 --> 00:09:49,880 De opdracht heb ik proberen te vervullen vanuit de overtuiging 106 00:09:49,880 --> 00:09:53,480 dat de democratische rechtsorde is gebaseerd op vertrouwen en matiging. 107 00:09:54,400 --> 00:10:00,480 En ik hoop dat deze vervulling van mijn opdracht aan herstel van dat vertrouwen en die matiging kan bijdragen. 108 00:10:01,240 --> 00:10:07,360 Er moeten nu echt inhoudelijke stappen worden gezet. De ruimte is er nu, de noodzaak ook. 109 00:10:07,360 --> 00:10:14,800 Zoals ik u eerder op 7 april zei; uiteindelijk gaat het om de maatschappelijke problemen die opgelost moeten worden. 110 00:10:14,800 --> 00:10:21,320 Op dit moment, ik citeer nog steeds, vragen velen zich af ‘wanneer krijg ik eindelijk mijn eerste prik?’ 111 00:10:21,320 --> 00:10:24,920 En de jongeren voelen zich klemgezet. Dat is nu. 112 00:10:24,920 --> 00:10:28,360 Ondernemers maken zich zorgen om het fundament onder hun bedrijf 113 00:10:28,360 --> 00:10:32,040 en over de voortzetting, dan wel afbouw, van de overheidssteun. 114 00:10:32,040 --> 00:10:34,520 Wat gebeurt er in de komende maanden? 115 00:10:34,520 --> 00:10:39,720 En dan zijn er nog de grote problemen die er langer spelen en steeds meer mensen benauwen: 116 00:10:39,720 --> 00:10:45,800 de groeiende maatschappelijke tegenstellingen, het klimaatvraagstuk, het functioneren van de overheid zelf. 117 00:10:46,440 --> 00:10:50,080 Uiteraard ben ik beschikbaar voor het Kamerdebat over het eindverslag, 118 00:10:50,080 --> 00:10:55,640 om de leden van de Tweede Kamer dan desgevraagd hierover nader in te lichten.