1 00:00:01,160 --> 00:00:06,520 Voorzitter, dat we hier staan, zegt veel over het gewicht dat we toekennen... 2 00:00:06,520 --> 00:00:08,800 aan democratische waarden. 3 00:00:08,800 --> 00:00:12,80 Een gezamenlijke verklaring van de Hoge Colleges van Staat stelt: 4 00:00:12,600 --> 00:00:16,840 “Juist in moeilijke tijden moeten hoogwaardige advisering...’’ 5 00:00:16,840 --> 00:00:20,320 “grondige openbare beraadslaging en besluitvorming...’’ 6 00:00:20,320 --> 00:00:24,800 “effectieve controle op de verantwoording van besteding van publieke middelen...’’ 7 00:00:24,800 --> 00:00:29,840 “en adequate beoordeling van de zorgvuldigheid en de rechtmatigheid van overheidshandelen...’’ 8 00:00:29,840 --> 00:00:32,800 “onverminderd worden gegarandeerd.’’ 9 00:00:33,240 --> 00:00:36,0 Hoogwaardig. Grondig. 10 00:00:36,280 --> 00:00:38,960 Effectief. Adequaat. 11 00:00:38,960 --> 00:00:41,440 Ook wanneer de nood hoog is. 12 00:00:41,960 --> 00:00:44,600 De medewerkers van de Algemene Rekenkamer... 13 00:00:44,600 --> 00:00:47,0 de ambtenaren van de departementen hebben de afgelopen maanden... 14 00:00:47,0 --> 00:00:50,120 onder bijzondere omstandigheden doorgewerkt. 15 00:00:50,120 --> 00:00:54,520 Opdat uw Kamer op het afgesproken tijdstip de verantwoording kan ontvangen. 16 00:00:54,520 --> 00:00:58,680 En ik wil hen namens het college van de Algemene Rekenkamer daarvoor danken. 17 00:01:00,160 --> 00:01:05,240 De minister verwees in zijn schriftelijke reactie op ons onderzoek op het belang van goede samenwerking 18 00:01:05,240 --> 00:01:07,560 in de huidige tijd van crisis. 19 00:01:07,560 --> 00:01:11,560 Hij citeert de Rotterdamse filosoof Erasmus: 20 00:01:11,560 --> 00:01:16,800 "Afstand scheidt enkel de lichamen, niet de geesten.” 21 00:01:18,40 --> 00:01:22,240 In de tijd dat Erasmus, als onbekende jongeling, naar het gymnasium in Gouda ging... 22 00:01:22,240 --> 00:01:25,600 werden de Nederlandse gewesten bestuurd door de Bourgondiërs. 23 00:01:25,600 --> 00:01:29,240 De ambitieuze hertog Karel moderniseerde het landsbestuur... 24 00:01:29,240 --> 00:01:31,960 en centraliseerde de macht in Brussel. 25 00:01:31,960 --> 00:01:34,320 Ook de Rekenkamer verhuisde mee. 26 00:01:34,320 --> 00:01:37,720 Die centralisatie van macht en het verlies van zelfbestuur... 27 00:01:37,720 --> 00:01:40,600 was tegen de zin van de Nederlanders. 28 00:01:40,600 --> 00:01:44,600 En toen hertog Karel onverwacht overleed, was zijn dochter Maria... 29 00:01:44,600 --> 00:01:48,800 de erfgename van een groot en welvarend rijk. 30 00:01:48,800 --> 00:01:51,280 Maar er waren kapers op de kust. 31 00:01:51,280 --> 00:01:56,320 Daar maakten de gewesten, verenigd in de Staten-Generaal, handig gebruik van. 32 00:01:56,800 --> 00:02:02,160 Ze wilden Maria wel erkennen als vorstin, maar alleen onder strikte voorwaarden. 33 00:02:02,760 --> 00:02:06,160 Noodgedwongen sloot Maria een verbond met de Staten-Generaal. 34 00:02:06,160 --> 00:02:10,160 Afgesproken werd dat belastingen alleen mochten worden geheven... 35 00:02:10,160 --> 00:02:13,760 wanneer de Staten-Generaal daar eerst toestemming voor hadden gegeven. 36 00:02:13,760 --> 00:02:16,840 Die wilden weten hoeveel en waarvoor. 37 00:02:16,840 --> 00:02:19,600 En over de besteding legde Maria verantwoording af. 38 00:02:20,440 --> 00:02:22,880 Deze en andere afspraken werden op papier gezet... 39 00:02:22,880 --> 00:02:25,480 en dat was het zogenoemde Groot Privilege... 40 00:02:25,480 --> 00:02:31,600 waar in 1477 het principe werd verankerd waar we vandaag over spreken. 41 00:02:31,600 --> 00:02:36,160 Geld innen en uitgeven mag pas na toestemming van de Staten-Generaal. 42 00:02:36,160 --> 00:02:41,480 En de Staten-Generaal krijgen informatie die gecontroleerd wordt door de Rekenkamer. 43 00:02:41,480 --> 00:02:44,80 Voorzitter, dit is meer dan een leuke anekdote... 44 00:02:44,80 --> 00:02:48,920 het is deze uitruil die al eeuwen aan de basis ligt van onze parlementaire democratie. 45 00:02:48,920 --> 00:02:53,240 Het principe dat ons ook vandaag bijna 550 jaar later weer samenbrengt. 46 00:02:53,240 --> 00:02:57,720 Geld in ruil voor informatie. 47 00:02:57,720 --> 00:03:01,920 Voorzitter, de vraag is wat ons oordeel is bij die uitruil in 2019. 48 00:03:02,720 --> 00:03:05,680 En helaas gaat de goedkeuring van de jaarrekening dit jaar... 49 00:03:05,680 --> 00:03:08,600 en dit keer gepaard met een serieuze kanttekening. 50 00:03:08,920 --> 00:03:10,800 Voor het eerst sinds lange tijd... 51 00:03:11,200 --> 00:03:14,400 wordt de tolerantiegrens van 1% verplichtingen... 52 00:03:14,400 --> 00:03:17,40 op de rijksrekening overschreden. 53 00:03:18,760 --> 00:03:21,440 Ik licht daar twee opvallende oorzaken uit. 54 00:03:23,80 --> 00:03:25,360 Het Rijk heeft in 2019 aandelen verworven... 55 00:03:25,360 --> 00:03:27,240 in een luchtvaartonderneming... 56 00:03:27,240 --> 00:03:30,120 op een wijze die wij als onrechtmatig kwalificeren. 57 00:03:30,440 --> 00:03:33,360 Het parlement is vooraf niet geïnformeerd over de aankoop... 58 00:03:33,360 --> 00:03:36,920 en dus niet in de gelegenheid gesteld zijn budgetrecht uit te oefenen. 59 00:03:38,320 --> 00:03:41,320 Het Rijk heeft daarnaast voorschotten betaald aan de NAM... 60 00:03:41,320 --> 00:03:44,320 waarbij onduidelijk is wat de hoogte van het bedrag bepaalde... 61 00:03:44,320 --> 00:03:46,480 en wat daarvoor de tegenprestatie is. 62 00:03:47,80 --> 00:03:51,760 En die onzekerheid voldoet niet aan de vereisten voor rechtmatigheid. 63 00:03:52,480 --> 00:03:57,680 Daarnaast is bij 6 jaarrekeningen de tolerantiegrens van 2% overschreden. 64 00:03:59,360 --> 00:04:01,320 Rechtmatigheid is een serieuze zaak. 65 00:04:01,760 --> 00:04:05,120 Overschrijding van de tolerantiegrens is ernstig. 66 00:04:05,120 --> 00:04:07,480 We hebben echter goedkeuring verleend... 67 00:04:07,480 --> 00:04:10,840 omdat we ook rekening houden met het feit dat het parlement achteraf... 68 00:04:10,840 --> 00:04:15,600 de uitgaven aan de aandelenverwerving met een suppletoire begroting heeft gesanctioneerd. 69 00:04:16,40 --> 00:04:20,720 Want het antwoord op de vraag of nood wet breekt, is aan u. 70 00:04:22,760 --> 00:04:27,120 Voorzitter, de uitruil van geld en informatie moet niet alleen tijdig vooraf plaatsvinden... 71 00:04:27,120 --> 00:04:29,400 maar ook achteraf compleet zijn. 72 00:04:29,400 --> 00:04:32,120 En we constateren dat dit op onderdelen beter kan. 73 00:04:32,120 --> 00:04:35,40 Zeker bij de aanpak van nieuwe vraagstukken geldt: 74 00:04:35,40 --> 00:04:39,960 beter ten halve gekeerd, of bijgesteld, dan ten hele gedwaald. 75 00:04:40,520 --> 00:04:44,440 Neemt u de tijd voor ons onderzoek naar aardgasvrije wijken. 76 00:04:44,440 --> 00:04:47,40 Onderdeel van de energietransitie. 77 00:04:47,40 --> 00:04:49,440 Het begint met concrete doelen. 78 00:04:49,440 --> 00:04:51,320 Daarvoor wordt geld vrijgemaakt. 79 00:04:52,0 --> 00:04:56,320 Gaandeweg veranderen doelstellingen zonder dat u daarover goed wordt geïnformeerd. 80 00:04:56,800 --> 00:05:01,200 Er is nu circa 150 miljoen uitgegeven aan het programma. 81 00:05:01,200 --> 00:05:04,720 Slechts enkele woningen zijn daardoor aardgasvrij. 82 00:05:06,320 --> 00:05:12,720 We dachten begin maart dat onze hoofdboodschap zou zijn: parlement, ‘’let op uw saeck’’! 83 00:05:12,720 --> 00:05:18,440 Bewaak uw budgetrecht en zorg dat u tijdige en complete informatie ontvangt. 84 00:05:19,280 --> 00:05:25,240 Maar de inkt van de jaarverslagen was nog niet droog, of de volksgezondheid noopte tot drastische maatregelen. 85 00:05:26,0 --> 00:05:31,640 Voorzitter, uw gesprek met het kabinet gaat nu niet meer over het vergroten van invloed in een enkele luchtvaartonderneming. 86 00:05:31,640 --> 00:05:38,880 Het gaat nu om het voortbestaan van ondernemingen, bedrijfstakken, hele sectoren van de economie. 87 00:05:38,880 --> 00:05:43,160 Het gaat om honderdduizenden banen, om vele miljarden euro’s. 88 00:05:43,160 --> 00:05:46,240 In Nederland en in de EU. 89 00:05:46,240 --> 00:05:50,40 Welvaart en welzijn van miljoenen mensen staan op het spel. 90 00:05:50,280 --> 00:05:52,120 En wellicht vraagt u zich af... 91 00:05:52,120 --> 00:05:53,720 wat de relevantie van de jaarrekeningen... 92 00:05:53,720 --> 00:05:56,480 en verantwoording over 2019 nog is. 93 00:05:57,400 --> 00:06:01,280 Rechtmatigheid klinkt misschien technocratisch in barre tijden. 94 00:06:02,40 --> 00:06:07,360 Het begrip tijdigheid van informatie heeft nu een andere betekenis. 95 00:06:07,360 --> 00:06:11,0 U en het kabinet moeten immers snel handelen. 96 00:06:11,560 --> 00:06:16,760 En wat gisteren snel was, is momenteel traag. 97 00:06:17,880 --> 00:06:20,0 Daar wil ik dit tegenover zetten. 98 00:06:20,0 --> 00:06:23,80 De verankering van democratie in wetten en regels... 99 00:06:23,80 --> 00:06:25,400 zoals het budgetrecht en de informatieplicht... 100 00:06:25,400 --> 00:06:30,760 is er juist op gericht om een zekere traagheid te institutionaliseren. 101 00:06:30,760 --> 00:06:33,840 Traagheid is een democratische deugd... 102 00:06:33,840 --> 00:06:36,280 omdat het ruimte schept voor deliberatie. 103 00:06:36,280 --> 00:06:38,800 Het moet overhaast handelen voorkomen. 104 00:06:38,800 --> 00:06:41,880 En afspraken moeten duidelijk zijn. 105 00:06:42,760 --> 00:06:45,240 Ik neem u mee naar 2008. 106 00:06:45,240 --> 00:06:47,440 De financieel-economische crisis. 107 00:06:48,320 --> 00:06:53,960 De Amerikaanse minister van Financiën Hank Poulsen bepleit bij het Congres bijna ongelimiteerde bevoegdheden... 108 00:06:53,960 --> 00:06:56,40 om in te grijpen in de economie. 109 00:06:56,480 --> 00:07:03,680 In een gesprek met de leider van de senaat Harry Reid vraagt Poulsen om directe toewijzing van deze bevoegdheden. 110 00:07:03,680 --> 00:07:08,800 Waarop Reid zegt: ‘’Congress doesn’t do anything immediately’’. 111 00:07:10,880 --> 00:07:13,280 De parlementariër zegt niets per ommegaande te doen. 112 00:07:13,280 --> 00:07:16,840 Tot wanhoop van de minister die urgente problemen heeft op te lossen. 113 00:07:16,840 --> 00:07:20,80 Het bestuur heeft haast en wil snel handelen. 114 00:07:20,760 --> 00:07:22,160 Begrijpelijk? 115 00:07:22,640 --> 00:07:24,40 Of toch niet? 116 00:07:24,440 --> 00:07:26,200 Wellicht dacht hij aan Albert Einstein. 117 00:07:26,200 --> 00:07:32,320 Die zei, dat als de wereld binnen een uur zou vergaan, hij 55 minuten zou nemen voor de analyse... 118 00:07:32,320 --> 00:07:34,480 en 5 minuten voor de uitvoering. 119 00:07:35,360 --> 00:07:37,640 Voorzitter, het is aan u hoe u de tijd indeelt. 120 00:07:37,640 --> 00:07:40,560 Het is wat ons betreft de vraag of nood wetten breekt. 121 00:07:40,560 --> 00:07:43,800 Of dat nood juist om wetten vraagt. 122 00:07:43,800 --> 00:07:46,200 De uitruil tussen regering en Staten-Generaal... 123 00:07:46,200 --> 00:07:49,760 is het kloppend hart van de parlementaire democratie. 124 00:07:49,760 --> 00:07:53,0 Democratische instituties zorgen voor een zekere traagheid. 125 00:07:53,0 --> 00:07:56,880 Maar die vertraging zorgt ook voor betere besluitvorming... 126 00:07:56,880 --> 00:07:59,200 meer doordachte beslissingen. 127 00:07:59,200 --> 00:08:03,760 Zodat uiteindelijk effectief én rechtmatig wordt gehandeld. 128 00:08:05,200 --> 00:08:07,80 Voorzitter, u verwacht nu dat ik u een dikke stapel... 129 00:08:07,80 --> 00:08:09,800 met 24 rapporten overhandig. 130 00:08:09,800 --> 00:08:12,760 U knikt ja, maar ik sta hier met lege handen. 131 00:08:13,40 --> 00:08:16,280 Het gedwongen thuiswerken heeft namelijk alles gedigitaliseerd. 132 00:08:16,280 --> 00:08:19,280 Er is niets op papier gezet. 133 00:08:20,80 --> 00:08:22,160 Ik geef u daarom iets anders. 134 00:08:22,160 --> 00:08:23,760 Een kopie van dat Groot Privilege... 135 00:08:23,760 --> 00:08:25,720 waarin voor het eerst werd vastgelegd... 136 00:08:25,720 --> 00:08:27,760 dat de Staten-Generaal eerst toestemming moeten geven... 137 00:08:27,760 --> 00:08:29,840 voordat het bestuur aan de slag gaat. 138 00:08:29,840 --> 00:08:33,280 Meer dan 500 jaar oud, maar nog steeds actueel. 139 00:08:33,280 --> 00:08:35,760 Let op uw saeck!